Kontynuacja i zmiany w polskim republikanizmie XVII i XVIII wiekuI. Tradycja republikańska I Rzeczypospolitej obejmuje dorobek bardzo wielu autorów, zarówno teoretyków, jak i publicystów, działających na przestrzeni trzech stuleci, poczynając od pierwszej połowy wieku XVI, kiedy to namysł polityczny formułowany był pod przemożnym wpływem humanizmu i renesansu. Celem tego artykułu jest próba dokonania podstawowych ustaleń dotyczących zmian, jakie zachodziły w polskim dyskursie republikańskim w XVII i XVIII wieku oraz kontynuacji, która ten dyskurs w dużej mierze charakteryzuje. Wychodząc od podstawowych założeń i osiągnięć szesnastowiecznej teorii republikańskiej, głównym przedmiotem analizy czynię najbardziej reprezentatywne ujęcia teoretyczne szlacheckiego dyskursu republikańskiego XVII wieku oraz nowe wątki, jakie wnoszą do tego dyskursu republikańscy reformatorzy w czasach Oświecenia. Będę dowodzić, że zmiany zachodzące w polskim republikanizmie miały inny charakter niż zmiany zachodzące w republikanizmie zachodnim, który stawał się coraz bardziej otwarty na wyzwania nowożytności (w szczególności w Anglii i w Ameryce), ulegając dalszej transformacji, co przejawiało się łączeniem tego, co zawarte w klasycznym wzorcu republiki z niektórymi ideami nowożytnymi, np. z ideą przyrodzonych uprawnień, konstytucjonalizmem, ochroną prywatnej własno-ści i przedsiębiorczością. Polski republikanizm miał inne podłoże społeczne i był specyfi czny w tym sensie, iż chciał za wszelką cenę trzymać się wzorca klasycznego, który jakoby miał być uosobiony w ustroju Rzeczypospolitej; miał więc charakter zachowawczy i do pewnego stopnia zamknięty na idee, które rozwijały się gdzie indziej (inaczej niż jeszcze w wieku XVI). Co więcej republikanizm szlachecki opierał się w większym stopniu na tradycji greckiej niż rzymskiej, która w XVII wieku popychała autorów angielskich w kierunku radykalnego przeciwstawienia republiki i monarchii. Zabrakło u nas tego fermentu intelektualnego, jaki niosła wojna domowa w Anglii i wyswobodze-46 Dorota P i e t r z y k -R e e v e s nie się spod zwierzchnictwa Korony w koloniach amerykańskich. Dopiero wyraźne zagrożenie dla dalszego trwania Rzeczypospolitej w drugiej połowie XVIII wieku stało się przyczyną gwałtownego ożywienia dyskursu politycznego, którego rozkwit nastąpił podczas Sejmu Czteroletniego i debaty wokół Konstytucji 3 Maja. Schyłek wieku XVIII przynosi próby włączenia do dyskursu republikańskiego nowych idei, takich jak idea naturalnych uprawnień człowieka oraz wolności osobistej, nie zapoznając jednak całkowicie ustaleń wcześniejszych.Do podjęcia tego tematu skłania co najmniej kilka powodów. Tradycja republikańska I Rzeczypospolitej wciąż jeszcze wymaga wielu badań, także o charakterze porównawczym. Terminem tym obejmuje się prawie trzy stulecia w dziejach Polski, konieczne jest więc uchwycenie dynamiki dyskursów politycznych zakorzenionych w dziedzictwie republikańskim, ale odpowiadających najczęściej na potrzeby praktyczne. Ponadto, szczegółowe ustalenia dotyczące polskiej teorii republ...