Hoe rechters denken

Abstract

De titel van deze bijdrage is een vertaling van How Judges Think, een recent boek van de Amerikaanse rechtstheoreticus en rechter Richard Posner (Posner 2008). Deze titel intrigeert mij, omdat beantwoording van de vraag die daarin besloten ligt zo veel belooft. Eenieder die direct of indirect te maken heeft met rechterlijke oordeelsvorming heeft er namelijk belang bij om te weten hoe rechters denken. In de eerste plaats natuurlijk de rechter zelf. Moderne instrumenten, zoals intervisie en cursussen zelfreflectie, kunnen per slot van rekening worden teruggevoerd op de klassieke opdracht 'ken uzelf'. Maar ook de burger, onderworpen aan een (toekomstig) rechterlijk oordeel, zal er zijn handelen of proceshouding op kunnen aanpassen. De advocaat zal er zijn cliënten over kunnen adviseren of zijn processtrategie op kunnen afstemmen. De officier van justitie zal er de tenlastelegging of het procesdossier mee op één lijn kunnen brengen. De wetgever zal wetten kunnen maken waarmee een rechter uit de voeten kan. En ten slotte kan ook de rechtswetenschapper 1 baat hebben bij inzicht in de rechterlijke denkwijze. Daarbij hoeft men niet zo ver te gaan om het recht te definiëren als het louter voorspellen van rechterlijke oordelen. 2 In elke theorie waarin vraagstukken van rechtsvinding of -vorming als verschijningsvormen van rechterlijke interpretatie aan de orde komen, zal een analyse van rechterlijke oordeelsvorming ontegenzeglijk een belangrijke rol spelen. Maar zelfs theorieën die deze vraagstukken onbehandeld laten, zullen soms verstrikt raken in het web van de toepassing van algemene regels in de concrete rechtspraktijk. En de rechter fungeert nu eenmaal als spin in dat web. Het rechterlijk oordeel markeert aldus één van die ondeelbare ogenblikken dat theorie en praktijk elkaar ontmoeten.