Historia i architektura kościoła Augustianów-Eremitów w Wilnie

Abstract

Augustianie-eremici, zwani w Wilnie także marcinkanami, przybyli do stolicy Wielkiego Księstwa Litewskiego w 1670 r. Liczne, jednak nie dość wysokie, zapisy pozwoliły na wzniesienie trwalszej, murowanej świątyni dopiero kilkadziesiąt lat po przybyciu zakonników do miasta. Nie był to wynik chęci ukazania znaczenia i zamożności zakonu, a raczej potrzeba chwili związana z pożarem, który strawił wcześniejsze, drewniane zabudowania. Architekt, któremu powierzono zaprojektowanie nowej świątyni, najpiękniejszym i najbardziej oryginalnym jej elementem uczynił wieżę. Doskonale wpisał kościół w zastany, nieregularny układ urbanistyczny. Dekoracja architektoniczna wieży i sposób kształtowania jej zwężających się wraz z wysokością kondygnacji nakazują przypisać obiekt do szkoły baroku wileńskiego, chociaż bryła świątyni nie wykazuje podstawowej cechy zjawiska, jaką jest dwuwieżowa fasada. Genezy wspomnianych cech baroku wileńskiego badacze doszukują się we Włoszech lub w krajach południowoniemieckich, które wówczas były prominentnym ośrodkiem artystycznym. Idąc tym tropem, odnaleziono inspirację dla omawianego kościoła ze wspomnianych terenów – Hofkirche w Dreźnie. Dwie świątynie łączy fakt istnienia wieży na głównej osi kościoła. Różnią się natomiast planem, liczbą kondygnacji wież czy dekoracją architektoniczną. Wielokrotnie powtarzana w literaturze teza wydaje się łatwa do obalenia. Na wzniesienie tylko jednej wieży w fasadzie wpływ miały ograniczone fundusze wileńskiego konwentu augustianów-eremitów jako fundacji mieszczańskiej, a także praktyka budowlana zakonu. Należy przy tym zauważyć, że kościoły z jedną wieżą w fasadzie stanowiły pewien rodzaj tradycyjnego budownictwa na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego, i całej Rzeczpospolitej.