Het nerveuze tijdperk en zijn historici : de opkomst van de mentaliteitsgeschiedenis in Duitsland, 1889-1915

Abstract

People interested in the research are advised to contact the author for the final version of the publication, or visit the DOI to the publisher's website.• The final author version and the galley proof are versions of the publication after peer review.• The final published version features the final layout of the paper including the volume, issue and page numbers. Link to publication General rightsCopyright and moral rights for the publications made accessible in the public portal are retained by the authors and/or other copyright owners and it is a condition of accessing publications that users recognise and abide by the legal requirements associated with these rights.• Users may download and print one copy of any publication from the public portal for the purpose of private study or research. • You may not further distribute the material or use it for any profit-making activity or commercial gain • You may freely distribute the URL identifying the publication in the public portal.If the publication is distributed under the terms of Article 25fa of the Dutch Copyright Act, indicated by the "Taverne" license above, please follow below link for the End User Agreement:

Hyper Duitsland. Tijdservaring en nervositeit in het fin de siècle

“…De Duitse historicus Karl Lamprecht (1856-1915) beschrijft op vergelijkbare wijze zijn confrontatie met de nieuwe tijd; ook hij groeide op met de postkoets gesitueerd in een plattelandsidylle. 24 Maar de onrust bleef niet beperkt tot een kleine elite van Bildungsbürgers; zij was een collectief verschijnsel. 25 Het alomtegenwoordige gevoel van versnelling van de maatschappij had tot gevolg dat veel mensen in de grotere steden te maken kregen met een bepaalde onrust.…”

“…40 In de maatschappij werd de ervaring van versnelling gevoeld en met name gemeten aan de hand van de toename van allerlei zaken, zoals de toename van bevolkingsomvang, verkeer en communicatie, interlokaal en internationaal transport, de lengte van wegennet en spoor, de circulatie van communicatiemedia en informatie, maar ook de toename van bijvoorbeeld vleesconsumptie en delicatessewinkels. 41 De Amerikaanse cultuurhistoricus Stephen Kern geeft in The Culture of Time and Space een mooi voorbeeld van de manier waarop techniek de ervaring van versnelling veroorzaakt. Hij toont aan dat in de zomer van 1914, in de aanloop naar de oorlog -de climax van het fin de siècle in Europade machthebbers en het militaire apparaat gevangen zaten in een veelheid aan telegrammen, telefoongesprekken, memo's, persberichten, deadlines en ultimata.…”

“…Het heden werd als radicaal anders dan het verleden beschouwd, of in ieder geval was het in hoog tempo anders aan het worden. 44 Het gevolg van deze breuk is een nieuwe perceptie op verleden, heden en toekomst en dus op tijd.…”

“…Die verandering uitte zich in het gevoel in een tijd van versnelling te leven, of zoals het in de tijd zelf werd aangeduid: een Beschleunigung der Erlebniszeitmaße (versnelling van de tijdservaring). 46 Dat houdt dus in dat in het heden de ervaringsruimte klein is en maar tijdelijk hanteerbaar voor de verwachtingshorizon. Kosellecks kloof lijkt daarmee gedicht, maar enkel als het gaat om korte momenten.…”

“…47 Een 'samentrekking van het heden' , of het 'oplossen van het heden' , zoals het in de tijd door een leerling van Lamprecht werd aangeduid. 48 Lamprecht beschreef het als volgt: 'wij ervaren de tegenwoordige tijd zo intensief, dat wij haar al in elke minuut die komt en gaat, historisch zouden willen bekijken.' 49 De theorie van Rosa laat zien hoe de samentrekking van het heden en de ervaring van versnelling in het Duitse fin de siècle hoogspanning tot gevolg had.…”