Havâic-i Asliyye ve Haram Alanı Üzerindeki Etkisi

Abstract

İnsanoğlu günlük hayatta pek çok ihtiyaçla karşı karşıya kalmaktadır. Bu ihtiyaç kalemleri de kendi içinde derecelere ayrılmaktadır. İslam dini, insanın ihtiyaçlarını göz ardı etmemiş aksine doğru ve helal yollardan giderilmesi için kılavuzluk etmiştir. Havâic-i asliyye temel ihtiyaçlar demektir. Bir fıkıh terimi olarak özel anlamda zekâta tabi olmayan temel ihtiyaç maddeleri manasına gelmektedir. Temel ihtiyaç maddeleri insanın kendinin ve bakmakla yükümlü olduğu aile bireylerinin hayat ve hürriyetini korumak için muhtaç olduğu şeylerdir. Bunlar genel olarak barınma, nafaka, ulaşım, eğitim, ev eşyası, sanat ve mesleğe ait alet ve makineler, elektrik, su gibi giderlerdir. İslam dini insanının başkalarına muhtaç olmadan, dilenmeden, kendi elinin emeği ile alın teri dökerek kazandığını; ihtiyaçları doğrultusunda harcamayı tavsiye etmiştir. İhtiyaçları için harcama yaparken mutedil bir yol takip etmesini istemiş ve israf ile cimrilik arasındaki hassas dengenin mutlaka kurulmasını öğütlemiştir. İsraf ile cimrilik arasındaki mutedil yol ise iktisatlı olmaktır. İnsanın ihtiyaçları sanıldığının aksine sınırsız değildir. Sınırsız olan insanın hırsı, arzu ve istekleridir. Biz bu çalışmamızda insanın asli (tabi) ihtiyaçlarının karşılanmasını ve zaruret halinde İslam dininin getirdiği kolaylık ve ruhsatlara yer vererek asli ihtiyaç kültürünü ele aldık. Makalenin konusu, İslam dininin insan ihtiyaçlarını karşılama noktasındaki bakış açısını tespit etmeye çalışmak, ihtiyaç-zaruret ilişkisi bağlamında insanın ihtiyaçlarının helal-haram alanı üzerindeki etkisini araştırmaktır. İslam’da, hayatın genelinde olduğu gibi ibadet hayatında da ihtiyacın dikkate alındığı, meşakkat ve sıkıntının değil huzurlu bir ibadet hayatının hedeflendiği görülmektedir. İslam dininin ihtiyaç ve zaruret halinde kolaylaştırma ilkesinin istisnai (özel) hükümler getirdiğini biliyoruz. Burada sıkça karşılaştığımız özel hükümlerden bir kısmını izah edeceğiz.