Epoka nowożytna sama ochrzciła się "nową", odróżniając się, piórem Christopha Cellariusa, od wieków średnich i starożytności 2. Tę novitas wyznaczały przemiany kulturowe, społeczne, religijne i polityczne, które nie zawsze przez współczesnych oceniane były pozytywnie. Wraz ze zmianami mentalnymi przełomu XIX i XX w. nowożytność stała się epoką historyczną poprzedzającą i przygotowującą nadejście nowoczesności. Wówczas narodziły się schematy, które-w duchu Maxa Webera i Ernsta Troelschadefiniowały nowożytność w kategoriach racjonalizacji, sekularyzacji i oddzielenia państwa od Kościoła oraz polityki od religii 3. Historiografię owładnęła