Gelir Çeşitlendirmesinin Bankaların Risk ve Performansı Üzerindeki Etkiler

Abstract

Bankalar finans piyasalarının en temel aracı kurumlarıdır. Bankaların uzun vadeli istikrarı aynı zamanda ekonominin istikrarı açısından da önem taşımaktadır. Bankaların uzun vadeli istikrarının temel anahtarı, yüksek performans düşük riskle çalışabilmesidir. Performansın temel göstergelerinden karlılığı artırmak ve riski minimize edebilmek ise uzun vadeli müşteri ilişkilerine bağlıdır. Bankalar ekonomide tasarrufların yatırımlara dönüşümünü sağlayarak piyasada etkinlik ve verimliliği artırmakta ve ekonomide sürdürülebilir büyümeye katkı sağlamaktadır. Bankalar bu katkıları gerçekleştirirken performansını artırmak amacı ile yaptıkları faaliyetlerde doğası gereği, sistematik ve sistematik olmayan bankacılık faaliyetlerine özgü çeşitli risklere de maruz kalmaktadırlar. Bu risklerden korunmak adına faaliyetlerini tek bir yönlü değil çok yönlü elde etmeye böylelikle çeşitlendirmenin olumlu etkilerinden faydalanmaya çalışmaktadırlar. Bankaların çeşitlendirme ile kazançlarını artırma çabası hem performans artışı sağlamak hem de ürün çeşitliliği ile müşteri bağlılığı ile sürdürülebilir karlılık elde etme amacını gütmektedir. Bankalar gelir çeşitlendirmesi ile ürünlerini çeşitlendirebilecek böylece performanslarını artırırken risklerini minimize edebileceklerdir. Gelir çeşitlendirmesinin en önemli boyutu faiz dışı gelirdir. Faiz dışı gelirler (bankalar, EFT, çek ve senet, yatırım, krediler, kredi kartı, internet, döviz işlemleri, kiralık kasa kiralama, sermaye piyasası ve türev işlemler, vb.), bankacılık hizmetlerinden elde edilen kazanç ve hizmetlerdir. Bankalar faiz gelirlerinin yanısıra faiz dışı gelirler ile müşteri bağlılığını ve karlılık ve finansal performansını yükseltmektedir. Bu kapsamda bu çalışmanın temel amacı; gelir çeşitlendirmesinin Türkiye’de faaliyet gösteren bankaların performansına ve riskine olan etkisinin incelenmesidir. Bu kapsamda Türkiye’de faaliyet gösteren 27 mevduat bankasının 2005/Q1-2019/Q3 arası üçer aylık verileri kullanılarak eşbütünleşme testi yapılmış ve katsayı tahmincileri kullanılarak panel veri analizi yapılmıştır. Yapılan analizler sonucunda gelir çeşitlendirmesi ile banka performansı ve risk ayarlı banka performansları arasında olumlu bir ilişki tespit edilmiştir. Faiz dışı gelir çeşitlendirmesinin iflas riskini azalttığı tespit edilmiştir. Kredi riski ve bankacılık riskleri ile gelir çeşitlendirme arasında ise anlamlı bir ilişki tespit edilmemiştir. Çalışma toplam beş bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde çalışmanın konusu ve problemi, araştırmanın amacı ve önemi, araştırma yöntemi ifade edilmiştir. Ayrıca araştırmanın sayıltıları ve belirlenen hipotezleri yazılarak araştırmanın sınırları, temel bazı ifadelerin tanımları ve yine konu ile ilgili yapılan literatür çalışmaları hakkında bilgi verilmiştir. Kavramsal çerçevenin oluştuğu birinci bölümde bankacılık kavramı, ikinci bölümde çeşitlendirme ve risk kavramı ile ilgili temel bilgiler verilerek yerli ve yabancı literatüre ilişkin yayınlar detaylı olarak incelenmiştir. Üçüncü ekonometrik yöntemler veri ve değişkenler hakkında ayrıntılı bilgilere yer verilmiştir. Dördüncü bölümde analiz sonucu elde edilen istatistiki ve ekonometrik çıktılar sunulmuştur. Sonuç ve öneriler bölümünde ise ekonometrik yöntemler ile bulunan analiz çıktıları değerlendirilerek çalışmanın sonucu verilmiştir. Bu kitap yazarın doktora tezi olan “GELİR ÇEŞİTLENDİRMESİNİN BANKALARIN RİSK VE PERFORMANSI ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ” adlı eserinden türetilmiştir. Bu süreçte çalışmanın ortaya çıkmasında her aşamada desteğini esirgemeyen değerli tez danışmanım Sayın Prof Dr. İbrahim Halil EKŞİ’ye ve desteğini gece gündüz demeden esirgemeyen ablam Bilgin ERBAĞCI’ya maddi manevi varlığını her zaman hissettiğim değerli anneme, babama ve eşime oğlum SİNAN ve kızım SEDEN’e teşekkürü bir borç bilirim.