Fîrûz U Di̇lefrûz Mesnevi̇si̇nde Âşiklik Hâlleri̇: Parodi̇ Mi̇, Derleme Mi̇?

Abstract

Bu makalenin odağında on yedinci yüzyılda yazılan Fîrûz u Dilefrûz mesnevisi vardır. Mesnevinin yazarı Va’dî (öl. 1682), ünü günümüze ulaşmayan şairlerdendir ve mevcut kayıtlara göre Fîrûz u Dilefrûz mesnevisinin günümüze ulaşan tek nüshası vardır. Fîrûz u Dilefrûz mesnevisinin kurgusu, mazisi çok eskilere giden çerçeve hikâye tekniği ile oluşturulmuştur, içeriği ve olay örgüsü ise, mesnevi geleneğinde yer alan klasikleşmiş tema, motif ve epizotlarla ortaklıklar içerir. Bu ortaklıklar ilk bakışta, on yedinci yüzyılda yazılan bu mesnevinin önceki yüzyıllarda yazılmış olan mesnevilerin bir tekrarı olduğu izlenimini verir. Ayrıca, tasavvufi metinler, tasavvufi söylemler, Gülistân, Bahâristân, Nihâlistân gibi hikâye kitapları ve kökeni eski Hint coğrafyasına uzanan çerçeve hikâye külliyatları da Fîrûz u Dilefrûz mesnevisinin kaynakları arasındadır. Bununla birlikte, IV. Mehmed’in iflah olmaz av merakı ve Kadızadeliler hareketi de Fîrûz u Dilefrûz mesnevisinin içeriğini biçimlendiren tarihsel gerçeklikler arasındadır. Fîrûz u Dilefrûz mesnevisini metinlerarası ilişkiler gözetilerek dönemin tarihsel ve kültürel bağlamı içinde yakın okuma yöntemiyle inceleyen bu çalışma, bu mesnevinin, hem farklı türlere ve dönemlere ait konuları, motifleri ve imgeleri bir araya getiren bir derleme hem de yüzyıllardır yazınsal olarak anlatılagelen aşk algısının ve âşıklık hâllerinin bir parodisi olduğunu ileri sürmektedir.