Fârâbî’ye Göre Teolojik-Kelâmî Yöntem

Abstract

Bu makalede Fârâbî’nin Ḳıyâsü’ṣ-ṣaġīr eserinin içeriğine yakından bakılarak bu eserin Fârâbî mantığının geneline nasıl oturduğu konular üzerinden incelenmektedir. Bu eserin Fârâbî felsefesi içerisindeki konumu ve Fârâbî’nin bu eserdeki tasvirleri ile ilgili çalışmalarda farklı yorumlar ön plana çıkmaktadır. Bu yorumlar dikkate alındığında Fârâbî’nin kelâmın yöntemini nasıl incelediği tam olarak vuzuha kavuşmamaktadır. Çalışmada Fârâbî’nin kelâmcılarının yöntemini temsil ve tümevarım arasında ara bir noktaya yerleştirdiği bunun da Fârâbî’nin anlam teorisi ile doğrudan alakalı olduğu ispatlanmaktadır. Bu çerçevede öncelikle Fârâbî’nin temsil ve tümevarım ile ilgili yaklaşımı açıklığa kavuşturulduktan sonra akabinde kelâmcıların yönteminin neden tam olarak temsil ya da tümevarım değil de bu iki unsurdan parçalar barındıran bir metot olarak tasvir edildiği gösterilmektedir. Çalışmada gösterileceği üzere konuyla ilgili çalışmalarda Fârâbî’nin kıyas teorisindeki farklılaşma onun kelâmcıların yöntemine daha yakından ve Aristoteles mantığının gözlüğüyle bakabilmesini mümkün kılmıştır. Makalenin temel iddiası Fârâbî’nin kelâm yöntemini temsil ve tümevarım arasında bir noktada değerlendirerek genel mantık kurgusu ile uyumlu bir neticeye ulaştığını göstermektir.