Etnolekty czy języki? Rzecz o Saamach (Lapończykach) i ich recepcji w Polsce

Abstract

Artykuł przedstawia krótki rys historyczny Sápmi, wybrane aspekty kultury Saamów, obecną sytuację językową na całym obszarze Sápmi, szczególny status języka północnosaamskiego, w tym również badania własne oraz recepcję Saamów w Polsce. Saamowie, choć są bardzo nielicznym narodem i nigdy nie stworzyli swej struktury państwowej, mają bardzo silnie rozbudowaną świadomość swej tożsamości oraz przynależności narodowej. Ich liczbę szacuje się na ok. 60–120 tysięcy osób, z czego jedynie niewielka część używa na co dzień swego rodzimego języka. Ich ojczyzna – Sápmi obejmuje obszar ok. 380 tysięcy kilometrów kwadratowych. Saamowie zamieszkują obecnie terytorium czterech państw – Norwegii, Szwecji, Finlandii i Rosji (północna część Półwyspu Kolskiego). Pierwotnie zajmowali znacznie większy obszar Fennoskandii, o czym świadczą m. in. dane archeologiczne oraz toponomastyczne. Spośród dziewięciu używanych współcześnie etnolektów, tj. południowosaamskiego, ume, pite, lule, inari, skolt, kildin, ter, najwięcej użytkowników posługuje się językiem północnosaamskim. Jest to ok. 75% ogółu populacji Saamów, zamieszkujących obszar Norwegii (w Norwegii 90% Saamów używa języka północnosaamskiego), Szwecji i Finlandii. Jest to język bogatej literatury, mediów (radio, telewizja, prasa, internet), teatru, filmu, a także język nauki. Jego krzewieniem oprócz wielu organizacji i stowarzyszeń zajmuje się sieć szkół zarówno podstawowych oraz ponadpodstawowych, jak i (zwłaszcza) powstały w 1989 w Kautokeino (Norwegia) uniwersytet saamski (Sámi Allaskuvla). W Polsce istnieje duże zainteresowanie tematyką saamską, o czym świadczą liczne opracowania z zakresu socjologii, kulturoznawstwa, a także pedagogiki porównawczej. W polskiej literaturze lingwistycznej tematyka Saamów jest jednak przedstawiona w sposób niepełny, fragmentaryczny, istnieje więc potrzeba dogłębnych badań, w tym także konfrontatywnych, które pozwoliłyby wypełnić tę lukę.