Essays on fiscal policy

Abstract

Η παρούσα διατριβή εξετάζει τις μακροοικονομικές επιπτώσεις της ασκούμενης δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής υπό το πρίσμα των δυναμικών στοχαστικών υποδειγμάτων γενικής ισορροπίας (DSGE models), δίνοντας έμφαση στο ζήτημα του μεγέθους των πολλαπλασιαστών των δαπανών δημόσιας κατανάλωσης. Ο αντικειμενικός στόχος ενός υποδείγματος DSGE είναι να ερμηνεύσει τις στατιστικές ιδιότητες των οικονομικών-επιχειρηματικών κύκλων, τις επιπτώσεις από την άσκηση της δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής και γενικότερα η πραγματοποίηση προβλέψεων και αναλύσεων οικονομικής πολιτικής για μια οποιαδήποτε οικονομία. Το σημείο εκκίνησης πριν την κατασκευή ενός υποδείγματος DSGE για μια συγκεκριμένη οικονομία είναι η ανάλυση των δεδομένων (χρονοσειρών) αυτής της οικονομίας. Για το λόγο αυτό, στο 1ο Κεφάλαιο επιλέγω την ελληνική οικονομία ως μελέτη περίπτωσης και χρησιμοποιώντας ετήσια δεδομένα για την περίοδο 1970-2007 αναλύω τους επιχειρηματικούς-οικονομικούς της κύκλους μέσω της παρουσίασης και της σύγκρισης των στατιστικών τους ιδιοτήτων (στατιστικές ιδιότητες πρώτης και δεύτερης τάξης) με τις αντίστοιχες των επιχειρηματικών-οικονομικών κύκλων άλλων ανεπτυγμένων χωρών ή ομάδων χωρών κυρίως κρατών-μελών της Ευρωζώνης. Επιπρόσθετα, αξιολογώ τα αποτελέσματα της εφαρμοσθείσας δημοσιονομικής πολιτικής στην Ελλάδα των τελευταίων δεκαετιών. Μολονότι οι κυκλικές διακυμάνσεις του ΑΕΠ επηρεάζουν τις διακυμάνσεις πολλών δημοσιονομικών μεταβλητών εστιάζω την ανάλυσή μου στις δαπάνες δημόσιας κατανάλωσης και στα φορολογικά έσοδα. Στο 2ο Κεφάλαιο, εξετάζω τις επιπτώσεις της δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής στην οικονομία και το μέγεθος των πολλαπλασιαστών των δαπανών δημόσιας κατανάλωσης χρησιμοποιώντας Νέο-Κεϋνσιανά DSGE υποδείγματα οικονομικών διακυμάνσεων κλειστών οικονομιών, παραμετροποιώντας και επιλύοντας με αριθμητικές μεθόδους αυτά τα υποδείγματα, ξεκινώντας από ένα απλό υπόδειγμα ως υπόδειγμα αναφοράς και προσθέτοντας σταδιακά σε αυτό νέα χαρακτηριστικά. Αναδεικνύω ότι ακόμα και υποδείγματα της ίδιας κατηγορίας DSGE υποδειγμάτων, δηλαδή, Νέο-Κεϋνσιανά DSGE υποδείγματα οικονομικών διακυμάνσεων κλειστών οικονομιών, μπορούν να παράγουν σημαντικά διαφορετικές τιμές πολλαπλασιαστών δαπανών δημόσιας κατανάλωσης, ανάλογα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, τις υποθέσεις, και την παραμετροποίηση του κάθε υποδείγματος, όπως ο τύπος της συνάρτησης χρησιμότητας που αντικατοπτρίζει τις προτιμήσεις των νοικοκυριών (μεταξύ ανάπαυσης και κατανάλωσης), ο βαθμός ακαμψίας των τιμών, ο βαθμός αντίδρασης της νομισματικής πολιτικής, το μέγεθος τoυ κόστους προσαρμογής των επενδύσεων, η ύπαρξη στρεβλωτικής φορολόγησης των νοικοκυριών έναντι μη στρεβλωτικής (lump sum) φορολόγησης, η ύπαρξη Μη-Ρικαρδιανών νοικοκυριών και η ύπαρξη μη ανταγωνιστικών αγορών εργασίας (ακαμψία των μισθών). Τα Νέο-Κεϋνσιανά DSGE υποδείγματα οικονομικών διακυμάνσεων κλειστών οικονομιών που παρουσιάζονται στο 2ο Κεφάλαιο παράγουν τιμές πολλαπλασιαστών δαπανών δημόσιας κατανάλωσης που κυμαίνονται από -0,01 έως 2,05, την χρονική περίοδο πραγματοποίησης της αύξησης των δημοσίων δαπανών, ανάλογα με τα ειδικά χαρακτηριστικά του κάθε υποδείγματος. Οι τιμές αυτές συμπίπτουν με τις αντίστοιχες τιμές πολλαπλασιαστών δημοσίων δαπανών που παρουσιάζονται στη σχετική βιβλιογραφία, π.χ. Baunsgaard και άλλοι (2012), Spilimbergo, Symansky και Schindler (2009). Για παράδειγμα, ο Baunsgaard και άλλοι (2012) εξετάζουν συνολικά 37 μελέτες, τόσο υποδειγμάτων DSGE όσο και αυτοπαλίνδρομων διανυσματικών υποδειγμάτων (VAR). Στις μελέτες αυτές, οι πολλαπλασιαστές των δαπανών δημόσιας κατανάλωσης κυμαίνονται μεταξύ 0 και 2,1, με μέσο όρο 0,8 κατά το πρώτο έτος, μετά τη λήψη των δημοσιονομικών μέτρων. Τα αριθμητικά αποτελέσματα του 2ου Κεφαλαίου υποστηρίζουν την άποψη ότι είναι δύσκολο να εκτιμηθεί με ακρίβεια το μέγεθος των πολλαπλασιαστών δημοσίων δαπανών σε πραγματικές οικονομίες, καθώς, ακόμα και μέσω της ανάλυσης απλών θεωρητικών μακροοικονομικών υποδειγμάτων, οι τιμές των πολλαπλασιαστών είναι εξαιρετικά ευαίσθητες στις ιδιαίτερες υποθέσεις και τα ειδικά χαρακτηριστικά του εκάστοτε υποδείγματος. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στην έκθεση του ΔΝΤ για την παγκόσμια οικονομία, που δημοσιεύτηκε τον Οκτώβριο του 2012 (Πλαίσιο 1.1, σελ. 41), «Το βασικό εύρημα, βασισμένο σε στοιχεία για 28 οικονομίες είναι ότι από την έναρξη της πρόσφατης μεγάλης ύφεσης οι πολλαπλασιαστές που χρησιμοποιήθηκαν για την πρόβλεψη του ρυθμού ανάπτυξης είχαν συστηματικά πολύ χαμηλές τιμές, από 0,4 έως 1,2, ανάλογα με την πηγή της πρόβλεψης και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της μεθόδου εκτίμησης. Ανεπίσημες εκτιμήσεις υποδηλώνουν ότι οι τιμές των πολλαπλασιαστών που χρησιμοποιήθηκαν για τη δημιουργία αυτών των προβλέψεων είναι περίπου 0,5. Συνεπώς, οι πραγματικοί πολλαπλασιαστές ενδέχεται να είναι μεγαλύτεροι, μεταξύ 0,9 και 1,7». Στο 3o Κεφάλαιο παρουσιάζω ένα τυπικό DSGE υπόδειγμα πραγματικών οικονομικών κύκλων για μια μικρή ανοικτή οικονομία (a Small Open Economy (SOE)-Real business Cycle (RBC)-DSGE model), με συνήθη χαρακτηριστικά (για αυτή την κατηγορία υποδειγμάτων) και στη συνέχεια προσθέτω σε αυτό το υπόδειγμα έναν κανόνα δημοσιονομικής πολιτικής (τύπου Taylor) ο οποίος αντικατοπτρίζει επαρκώς τις μακροοικονομικές επιπτώσεις που προκαλεί η μετάβαση από έντονα προκυκλικές σε έντονα αντικυκλικές δημοσιονομικές πολιτικές. Το υπόδειγμα επιλύεται αριθμητικά με παραμετροποίηση του στην ελληνική οικονομία χρησιμοποιώντας ετήσια δεδομένα για την περίοδο 1970-2007. Το υπόδειγμα αυτό, αν και απλό στην δομή του, μπορεί να αναπαράγει, με αποδεκτό βαθμό επιτυχίας, τις εμπειρικές στατιστικές ιδιότητες των επιχειρηματικών-οικονομικών κύκλων των βασικών μακροοικονομικών μεταβλητών της ελληνικής οικονομίας, όπως αυτές παρουσιάζονται στο 1ο Κεφάλαιο, όταν υιοθετώ το εμπειρικό εύρημα του 1ου Κεφαλαίου, ότι, στην υπό εξέταση περίοδο, οι δαπάνες δημόσιας κατανάλωσης στην Ελλάδα είναι ακυκλικές. Στη συνέχεια, προσθέτοντας περισσότερα χαρακτηριστικά στον κανόνα δημοσιονομικής πολιτικής, πραγματοποιώ ανάλυση των συναρτήσεων αιφνίδιας αντίδρασης (impulse response function analysis) των βασικών μακροοικονομικών μεταβλητών της οικονομίας του υποδείγματος μετά από την πραγματοποίηση μιας τυχαίας, αιφνίδιας, θετικής, εξωγενούς διαταραχής (shock) στην συνολική παραγωγικότητα των συντελεστών παραγωγής (total-factor productivity (TFP)) υποθέτοντας διαφορετικούς βαθμούς κυκλικότητας της δημοσιονομικής πολιτικής. Χρησιμοποιώ επίσης τον σύνθετο κανόνα δημοσιονομικής πολιτικής για τον ποσοτικό προσδιορισμό του μεγέθους των πολλαπλασιαστών των δαπανών της δημόσιας κατανάλωσης, σε διαφορετικούς βαθμούς κυκλικότητας της δημοσιονομικής πολιτικής, αρχικά όταν μόνο μια τυχαία, αιφνίδια, θετική, εξωγενής διαταραχή (shock) στις δαπάνες για δημόσια κατανάλωση επιδρά στην οικονομία και στη συνέχεια όταν μια τυχαία, αιφνίδια, θετική, εξωγενής διαταραχή (shock) στη συνολική παραγωγικότητα των συντελεστών παραγωγής (TFP) σε συνδυασμό με μια τυχαία, αιφνίδια, θετική, εξωγενής διαταραχή (shock) στις δαπάνες για δημόσια κατανάλωση επιδρούν ταυτόχρονα στην οικονομία του υποδείγματος. Στο 4ο Κεφάλαιο κατασκευάζω ένα μεσαίας κλίμακας Νέο-Κεϋνσιανό DSGE υπόδειγμα οικονομικών διακυμάνσεων ανοικτής οικονομίας (SOE-NK-DSGE) παρόμοιο στην κατασκευή του και τα χαρακτηριστικά του με τα υποδείγματα που χρησιμοποιούν πολλές κεντρικές τράπεζες και διεθνείς οργανισμοί χάραξης οικονομικής πολιτικής, όπως η ΕΚΤ, το ΔΝΤ ή ο ΟΟΣΑ, για πειράματα οικονομικής πολιτικής. Στο υπόδειγμα αυτό, εξετάζω τις επιπτώσεις της δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής και το μέγεθος των πολλαπλασιαστών των δαπανών της δημόσιας κατανάλωσης σε διαφορετικούς βαθμούς κυκλικότητας της δημοσιονομικής πολιτικής, από έντονα αντικυκλική έως έντονα προκυκλική. Επίσης, αναλύω τις επιδράσεις άλλων τυχαίων, αιφνίδιων, θετικών διαταραχών (shock) στην οικονομία, σε περιόδους ομαλής οικονομικής δραστηριότητας, όπως διαταραχών στις προτιμήσεις κατανάλωσης, στην νομισματική πολιτική, στην συνολική παραγωγικότητα των συντελεστών παραγωγής (Total Factor Productivity), στην τεχνολογία των επενδύσεων, στις πηγές παραγωγής εμπορεύσιμων πρώτων υλών (πετρελαίου), στο επιτόκιο δανεισμού από τις διεθνείς αγορές άνευ κίνδυνου, καθώς και στην εξωτερική ζήτηση για το εξαγόμενο αγαθό της οικονομίας. Το υπόδειγμα επιλύεται με αριθμητικές μεθόδους, με παραμετροποίηση του στην οικονομία της Κολομβίας, η οποία είναι μια αναδυόμενη οικονομία (Emerging Market Economy (EME)) με ανεξάρτητη νομισματική πολιτική και ευέλικτο καθεστώς συναλλαγματικής ισοτιμίας, χρησιμοποιώντας τριμηνιαία δεδομένα για την περίοδο 1994q1-2015q4. Σε σύγκριση με τα Νέο-Κεϋνσιανά DSGE υποδείγματα οικονομικών διακυμάνσεων κλειστών οικονομιών που παρουσιάζονται στο 2o Κεφάλαιο, το μέγεθος των πολλαπλασιαστών των δαπανών της δημόσιας κατανάλωσης εξαρτάται επιπρόσθετα σε μεγάλο βαθμό σε αυτό το υπόδειγμα από το ευέλικτο καθεστώς συναλλαγματικών ισοτιμιών και το βαθμό ανοίγματος της οικονομίας στο διεθνές εμπόριο. Το υπόδειγμα παράγει μεγέθη πολλαπλασιαστών δαπανών δημόσιας κατανάλωσης που κυμαίνονται από 0,15 (την χρονική περίοδο της αύξησης των δαπανών) έως 0,12 μεσομακροπρόθεσμα τα οποία συμβαδίζουν με τα ευρήματα της εμπειρικής βιβλιογραφίας (π.χ. του Ilzetzki (2011) και άλλων) για τις αναδυόμενες οικονομίες (EMEs). Τα αριθμητικά ευρήματα του θεωρητικού αυτού υποδείγματος υποστηρίζουν τα ευρήματα της σχετικής εμπειρικής βιβλιογραφίας ότι σε μια μικρή ανοικτή οικονομία με ανεξάρτητη νομισματική πολιτική και με ευέλικτο καθεστώς συναλλαγματικών ισοτιμιών, η επίδραση στην μεγέθυνση του ΑΕΠ από μια απροσδόκητη αύξηση στις δαπάνες δημόσιας κατανάλωσης γενικά θεωρείται ασθενής σε περιόδους ομαλής οικονομικής δραστηριότητας.