Eskişehir in the Last 30 Years of the Ottoman Empire with the Narration of the Travelers (1892-1922)

Abstract

Macar ve Avustralyalı gibi farklı milletlere mensup seyyahlar, askeri ve siyasi görevliler, ajanlar, konsoloslar, lületaşı ticareti yapanlar, doğa bilimciler, tarihçiler, coğrafyacılar, jeologlar, arkeologlar ve misyonerler Eskişehir'de konaklamışlar ve seyahatnamelerinde bu şehirden bahsetmişlerdir. Bu nedenle, son yıllarda adı turizm ile anılan Eskişehir'in aslında Berlin-Bağdat Demiryolu'nun şehre gelişi ile turizmle tanıştığını söylemek mümkündür. Bu çalışmanın amacı, 1892-1922 yılları arasında Eskişehir'e gelen seyyahların notlarının incelenmesi ile şehirdeki sosyokültürel ve sosyoekonomik yapıyı ortaya koymaktır. Bu nedenle çalışmada Berlin-Bağdat Demiryolu'nun geliş tarihi olan 1892 ile Kurtuluş Mücadelesi sırasında yakılıp yıkıldığı 1922 yılları arasındaki dönem ele alınmıştır. Çalışmanın alanyazın araştırması, dokümanlar ve görsel malzemeler kullanılarak gerçekleştirilmiştir. 1892-1922 yılları arasındaki seyahatnamelerin incelenmesi ve araştırılması, Türkiye turizm tarihine katkı sağlaması bakımından önem taşımaktadır.

Somut Olmayan Kültürel Miras Olarak Lületaşının Seyahatnamelerdeki Yeri

“…Alanyazındaki ilgili çalışmalar; lületaşının içeriği, çıkarılması, işlenmesi ve ticareti hakkında genel bilgilerin yanı sıra tarihi üzerinde yoğunlaşmıştır (Banger 2008;Taşlıgil ve Şahin 2011;Gümüşsoy 2013;Algan 2015;Yılmaz ve Yetgin 2018;Kaya 2021). Gümüşsoy (2013) Turist rehberleri için şehir turu önerileri arasında lületaşı, hediyelik eşya olarak önerilen başlıca ürünler arasındadır (Kavak 2021).…”

“…ce yazılmış kaynaklarda ise Almanca deniz köpüğü anlamına gelen "Meerschaum" ya da "Viyana taşı" olarak karşımıza çıkmaktadır. 1892 yılında Berlin-Bağdat demiryolunun yapımı vesilesiyle Alman ve Avusturyalı mühendisler Eskişehir'e gelerek buraya yerleşmiş ve seyyahların da ilgisi Eskişehir'e ve lületaşına yönelmiştir (Yılmaz ve Yetgin 2018;Kaya 2021). Lületaşı üretiminin ve ticaretinin detaylarının yer aldığı Grunzel'in seyahatnamesinden Eskişehir'de hammadde olarak çıkarılan madenin asıl katma değere sahip bir ürüne Avusturya'da dönüştüğü ve bu nedenle lületaşının Almanca ve İngilizce kaynaklarda Almanca ismiyle (Meerschaum) tanındığı anlaşılmaktadır (Grunzel 1897'den aktaran Kaya 2021).…”