Encyklopedyczna wykładnia symboliki orła w twórczości Mikołaja Reja i Marcina Bielskiego

Abstract

Tematem artykułu jest symbolika orła rozpatrywana na tle dawnej tradycji encyklopedycznej. Zestawienie erudycyjnych treści z zakresu historii naturalnej z fragmentami dzieł Mikołaja Reja i Marcina Bielskiego przynosi interesujące spostrzeżenia. Powszechnie wiadomo, że uniwersalny charakter symboliki orła jako emblematu władzy w kulturze staropolskiej zajmował wyjątkowe miejsce w heraldycznym zwierzyńcu. Jednakże, alegoryczne wykładnie związane z motywem tego królewskiego ptaka w utworach naszych pisarzy okazują się wykraczać poza tradycyjnie przyjęte interpretacje. Wydaje się bowiem, że symbol orła w poetyckim ujęciu Reja i Bielskiego stanowił przede wszystkim emblemat ptaka niebieskiego, co miało stanowić zapowiedź głębokiej przemiany duchowej całego naszego narodu. Wiele także wskazuje na to, że akwilarna symbolika stanowiła niezwykle nośny element konstrukcyjny w dawnych dziełach encyklopedycznych.

The King of Birds and the Bird of Kings: About the Symbolism of the Eagle in Culture, Beliefs and Art

“…The Physiologist, writing about the eagle, referred to the authority of Moses, who praised the eagle for guarding its nest and protecting its chicks. Hence, the motif of the battle of eagles with dragons or serpents became popular in ancient literature, and the bestiary tradition testified that these birds: "drive away all reptiles, and keep us in the right faith, that we beware, obey [divine] commandments and stay in the Church as in the nest‖ (Zagożdżon-Łyszczarz, 2018). The eagle was also the natural opposite of darkness and evil.…”

“…St. Augustine sees Christ in the rock, which the man-eagle must strike so that He, Christ, will remove obstacles on our way to eternal life (Augustyn, 1986). This fragment was interpreted allegorically as an announcement of the rebirth of the "spiritual inner man", made on the rock of God's word (Zagożdżon-Łyszczarz, 2018). Aristotle writes in a similar tone about the curvature, believing that the eagle dies of starvation without breaking the end of its beak (Arystotle, 1992), the Polish author Adam Mickiewicz also refers to it in the national epic "Pan Tadeusz" (Mickiewicz, 1995):…”