Elke eeuw zijn eigen wiel

Abstract

In 1995 verliet ik na zes jaar de redactie van het Tijdschrift voor Psychotherapie. Dat jaar vormt het midden van de 'jaren negentig', een decennium dat wordt overschaduwd door het komende millennium. Een decennium ook dat gekenmerkt werd door grote veranderingen in de geestelijke gezondheidszorg.Een belangrijke ontwikkeling in mijn eigen vak, de psychiatrie, was de opleving van de biologische psychiatrie, de indrukwekkende opkomst van psychofarmaca, de algemene acceptatie van de DSM en het korzelig wantrouwen in psychotherapeutische methoden. Psychiatrie werd hip en het hersteld zelfvertrouwen van haar beroepsbeoefenaren getuigt daarvan. Psychotherapie raakte uit, tenzij zij kort, wetenschappelijk onderbouwd en cognitief van aard was. Zeker langdurige therapiemethoden, langzame veranderingsprocessen en leren leven met ingebouwde therapeutische onzekerheid werden marginaal. Psychotherapieafdelingen in RIAGG's werden ontmanteld en verdeeld over afdelingen volwassenenzorg.Al verdween de activiteit 'psychotherapie' niet uit de dagelijkse werkelijkheid van de GGZ, je kon je er op verjaardagsfeestjes maar beter niet meer mee vertonen. Als je dat wel deed, kreeg je meteen een stortvloed van reacties over je heen: over kille therapeuten, die geen begrip toonden voor de emotionele behoeften van hun clie¨nten, zich regelmatig aan clie¨nten vergrepen, mensen de voordelen van pillen en een snelle genezing onthielden en nota bene aanhangers bleken te zijn van een man, die zelf aan cocaı¨ne verslaafd was. Meerdere malen heb ik dit verhaal gehoord voor ik uiteindelijk de bron ontdekte: een universitair leerboek over de geschiedenis van de psychologie dat een kort lemma wijdde aan Freud en daarin vooral zijn eerste wetenschappelijk werk benadrukte. Nee, psychotherapie was in het geheel niet salonfa¨hig meer in de jaren negentig. Hernieuwde belangstelling voor traumaIn dit decennium zagen we ook de herleving van de belangstelling voor het traumabegrip en een hernieuwde belangstelling voor primaire oorzaken van psychisch lijden. Psychische trauma's leken een goede kandidaat voor een causaal model van psychopathologie. Na de invoering in 1980 van de classificatie 'posttraumatische stressstoornis' in de DSM was het immers onmiskenbaar bewezen dat er zoiets bestond als een stoornis die geluxeerd -of zelfs misschien wel veroorzaakt -werd door schokkende externe gebeurtenissen. Niet alleen schokkende gebeurtenissen als oorlog, 'man-made' geweld als overvallen en gijzelingen, natuurrampen, maar ook de effecten van huiselijk geweld en misbruik werden onder het traumaparadigma gebracht. Dat leidde tot een verschuiving in het denken over symptomen. Allerlei symptomen konden het gevolg zijn van misbruik en mishandeling: van het Irritable Bowel-syndroom (spastisch colon) tot eetstoornissen, van seksuele functiestoornissen tot persoonlijkheidsstoornissen, van verslaving tot depersonalisatie en meervoudigheid.Er ontstond een heel circuit van congressen, boeken, tijdschriften en traumadeskundigen. Zij ervoeren zichzelf als pioniers en benoemde...