Efekt lilipuci - typy, przyczyny i znaczenie dla organizmów znajdujących się pod działaniem niekorzystnych czynników środowiska

Abstract

Efekt lilipuci (lub efekt Liliputa) w swojej pierwotnej wersji definiuje się jako odpowiedź adaptacyjną organizmu na pogorszenie się warunków środowiskowych, polegającą na pozdarzeniowym zmniejszeniu rozmiarów ciała osobników składających się na daną populację. Obecnie wyróżniamy cztery jego typy: preferencyjne przetrwanie taksonów o mniejszym rozmiarze ciała (wymieranie taksonów o dużych rozmiarach), karłowacenie taksonów o dużych rozmiarach, miniaturyzacja połączona z dodatkowymi zmianami morfologicznymi oraz efekt lilipuci połączony z efektem Łazarza. Jako główne przyczyny tego zjawiska wymienia się drastyczne zmiany temperatury (ocieplenie lub ochłodzenie klimatu), zmiany stopnia zasolenia mórz, zakwaszenie mórz, zubożenie środowiska w tlen (zjawiska anoksyczne oraz hipoksyczne), fluktuacje poziomu morza, utratę organizmów symbiotycznych, załamanie w produkcji pierwotnej oraz załamanie sieci troficznych. Efekt lilipuci rozpatrywany jest jednak jako skuteczna adaptacja do tego typu niekorzystnych warunków, ponieważ organizmy skarłowaciałe cechują się mniejszym zapotrzebowaniem na określone zasoby środowiska oraz szybciej osiągają dojrzałość płciową. Został on opisany u takich grupach organizmów jak kręgowce, bezkręgowce, protisty oraz rośliny.