Dijitalleşmenin Finans Sektörüne Getirdiği Yenilikler

Abstract

İnsanlık tarihine bakıldığında sınırlı sayıda kırılmanın yaşandığı gözlenmektedir. Bu kırılmalardan ilki avcılıktan tarım toplumuna ve yerleşik yaşama geçişte kendini göstermiştir. İkinci kırılma ise, buhar makinesinin icadıyla başlayan, tarım toplumundan sanayi toplumuna geçiştir. Bu iki kırılma arasında yüzyılları aşan süreler söz konusudur. Üçüncü kırılma ise çip teknolojinin icadıyla birlikte ortaya çıkan bilişim çağı veya internetin keşfi olmuştur. Bilişim çağına geçişle birlikte teknolojik gelişmeler ve özellikle de dijitalleşme yaşamın hemen hemen her aşamasında kendini hissettirmeyi başarmış bulunmaktadır. Dijitalleşme sadece yeni alternatifler ve meydan okumaların ortaya çıkmasına yol açmamış, tüm yaşam ve iş dünyası ekositeminde yapısal ve paradigmatik dönüşümlerin yaşanmasına yol açmıştır. Dijitalleşme ile birlikte sadece teknolojik cihazların hayatımıza girmesi olmamış, bunu yanında iş dünyası ve günlük yaşama yönelik değerlendirmelerimiz ve referanslarımızda da değişimlere yol açmıştır. Artık geleneksel yol, yöntem ve araçlar yeni dünyada yeterli olmaktan uzak olup, yeni yaklaşım ve bakış açılarını gerekli kılmaktadır. Bu değişimlerden finans sektörü de payına düşeni almış ve finansal teknolojilerin sağladığı kolaylıklar, sunduğu fırsatlar ile ortaya koyduğu yeni meydan okumaları da beraberinde getirmiştir. Bu kitapta, birbirinden değerli akademisyen ve araştırmacılar, finans sektöründe yaşanmakta olan dijitalleşme uygulamaları ile finansal teknolojilerin sektörde yarattığı sonuçlar ile getirdiği avantajlar ve meydan okumalar ilgili yazında yer alan bilgiler ışığında ele alınmakta ve değerlendirilmektedir. Kitapta yer alan bölümlere ilişkin kısa bilgilendirmeler aşağıda yapılmaktadır. 
 Dijitalleşmenin finans sektöründeki etkileri ile dijital finans konusundaki gelişmeler, finansal inovasyon ve sektördeki trendlerin ele alındığı dört çalışma bulunmaktadır. Bu çalışmalardan ilki, Derya Yücel ve Rahmi Yücel tarafından hazırlanan finansal inovasyonu ele alan çalışmadır. Bu çalışma, inovasyon, finans ve ekonomik büyüme arasındaki ilişkiyi açıklamakta ve finansal inovasyonun bu ilişkideki kritik rolünü vurgulamaktadır. Ayrıca, bankacılık sektöründe son on yılda finansal inovasyonun teknolojik gelişmelerle şekillendiği ve bu alandaki ürün ve hizmetlerin hızla çeşitlendiğini göstermektedir. Sürdürülebilirlik hedeflerini desteklemek amacıyla gelecekte yeşil enerji, kripto varlıklar ve yeşil finansman gibi alanlarda yeni finansal ürünler ve hizmetler geliştirmenin önemine vurgu yapmaktadır.
 Finans sektörünün dönüşümünde bilişim teknolojisinin önemli bir rol oynaması, özellikle dijital teknolojilerin yeni iş modellerini ortaya çıkarmasından kaynaklanmaktadır. Hasan Durmuş tarafından hazırlanan dijital dönüşümün finans sektöründeki rolünü ele alan çalışmada, dijital dönüşüm olgusu üzerinde yapılan açıklamalardan sonra finansal hizmetler sektöründe FinTech teknolojileri tarafından sunulmakta olan hizmetler ile sektördeki ekosistemde yaşanan değişimlere vurgu yapılmaktadır. Sektördeki dijital dönüşüme ilişkin Türkiye’deki durumu da çeşitli istatistikler ışığında değerlendirilmeye çalışılmıştır. 
 Yeni teknolojilerin hızlı gelişimi finans sektörünün gelişimi üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. Dijitalleşme, yeni iş modellerinin gelişmesine, değer zincirlerinin dönüşümüne, yeni ürün dağıtım kanallarına, finans sektöründeki şirketler arasındaki ilişkilere ve finans sektörünün yapısal yapısının değişmesine yol açmakta olduğu çalışmada vurgulanmaktadır. Bunun doğal sonucu ise alternatif hizmetlerin ve yeni endüstrilerin ortaya çıkmasıyla birlikte inovatif yeni ürün ve hizmetlerin insanların hizmetine sunulması şeklinde kendini göstermektedir. Üçüncü çalışmada ise İbrahim Karagöz dijital finans bağlamındaki yeni trendler ele alınmaktadır. Günümüz iş dünyasında dijital finans bağlamında yeni trend olarak tanımlanan DeFi, DEX, NFT, CBDC, P2E, P2P ve BNPL kavramlarına ilişkin kısa açıklamalar yanında sektör açısından önemlerine de değinilmektedir. Bu bağlamdaki son çalışma ise Ahmet Özdemir tarafından kaleme alınan dijital finans sektöründeki gelişmelerin yapay zeka olgusuyla birlikte ele almanın ortaya çıkaracağı fırsatlar, zorluklar ve yenilikler konusunu ele almaktadır. Sistematik bir yazın taraması ışığında hazırlanan çalışmada yazar yapay zeka uygulamaların finans sektörü açısından sağlayacağı faydalar yanında ortaya çıkacak olan yeni meydan okumalar ve muhtemel tehditlere de vurgu yapılmaktadır. Çalışmada yapay zekanın olumlu ve olumsuz yönlerine ilişkin yazında öne çıkan görüşler ortaya konarak sektöre ilişkin bir genel değerlendirme yapılmaya çalışılmıştır. 
 Dijitalleşme ve dijital teknolojilerin bankacılık sektöründe, daha spesifik olarak faizsiz bankacılık veya katılım bankacılığı bağlamında, işletme performansı üzerindeki rolü ve önemine ilişkin iki çalışma da bulunmaktadır. Bunlardan ilki, Kayhan Ahmetoğulları tarafından hazırlanan katılım bankacılığı sektöründe dijitalleşmenin kurumsal performans üzerindeki etkilerini ele alan çalışmadır. Son yıllarda giderek daha fazla yaygınlaşan FinTech teknolojileri sadece finans sektörü için birer yeni uygulama veya alternatif olmayıp, finans ve bankacılık ekosisteminde köklü değişimlerin yaşanmasına yol açmakla kalmayıp, mevcut uygulamaların yetersiz kalmasına ve dolayısıyla da yeni ve farklı çözüm yol ve yöntemlerinin gelişmesini zorunlu kılmakta olduğu gerçeği bölümde vurgulanmaktadır. Bankacılık ve finans sektörü bağlamındaki diğer çalışma ise İslami finans ve finansal teknolojilerin gelecekteki rolüne ilişkin çalışma Hülya Er tarafından kaleme alınmıştır. Söz konusu çalışmada FinTech teknolojilerinin sadece geleneksel bankacılık ve finans sektörü üzerinde etkili olmadığı günümüzde giderek daha fazla ilgi olmaya başlayan İslami finans ve bankacılık uygulamaları üzerinde de yeni pencerelerin açılmasına ve teknolojik gelişmeler yardımıyla sektörün geleceğinin daha parlak olacağına yönelik öngörüler değerlendirilmekte ve olası çıkarımlar üzerinde durulmaktadır. 
 Dijitalleşme neticesinde son yıllarda devrim olarak değerlendirilen Blokzincir Teknolojisine yönelik bir çalışma Yaşar Ayyıldız ve Hayrettin Özden tarafından Blokzincir Teknolojisinin (BZT) vergilendirme amaçlı kullanımına ilişkin değerlendirmeler yapmaktadır. Blokzincir Teknolojisine ilişkin temel bilgiler verildikten sonra söz konusu teknolojinin akıllı sözleşmeler bağlamındaki olası rolü irdelenmektedir. Bunun yanında akıllı sözleşmelerin vergilendirme bağlamında sunabileceği potansiyele değinildikten sonra vergi denetimi, ücretlerin vergilendirilmesi ve katma değer vergisi gibi hususlardaki sunacağı kolaylıklar da çalışmanın temel konuları arasındadır. Dijital ekonominin hızla değişen yapısı, hükümetlerin ve düzenleyici kurumların bu teknolojiyi izlemesi ve uyumlu bir şekilde entegre etmesi için gereken esneklik ve hız açısından zorlukları da berberinde taşımakta olduğu da çalışmada vurgulanmaktadır. Henüz gelişme aşamasında olan Blokzincir Teknolojisinin vergilendirme alanında yaygınlaşması ise ancak ulusal ve küresel düzeyde birçok çalışmanın yapılması ve daha da önemlisi ülkeler arası farklılıklar da dikkate alınarak hazırlanması gereken yasal düzenlemelerin ivedilikle yürürlüğe konulması gerektiği hususu öncelikler arasında ilk sırayı almakta olduğu vurgusu yazıda öne çıkmaktadır.
 Vergilendirme bağlamındaki bir diğer çalışmada ise Yunus Demirli ve Bediha Sultan Zıvalı Dijital Hizmet Vergisi (DHV) konusunda irdelemeler yapmaktadır. Çalışmada mevcut uluslararası vergilendirme uygulamalarının dijital hizmet sunan çokuluslu şirketlerin vergilendirilmesinde yetersiz kaldığı ve bu durumun ülkelerin vergi kayıpları yanında vergileme adaleti ve rekabet şartlarının düzenlenmesi sürecinde sorunlara yol açmakta olduğu ifade edilmektedir. Son yıllarda çeşitli ülkeler tarafından gündeme getirilen Dijital Hizmet Vergisi olgusu mevcut uygulamalar ve yazında yer alan öneri ve değerlendirmelere ilişkin bilgiler verilmekte ve DHV uygulamasına geçmiş olan 14 ülkeye ilişkin elde edilen veriler ışığında konuya ilişkin irdelemeler yapılmaktadır. Bu konuyla alakalı olası çözümlerin ülkeler bazındaki uygulamalardan ziyade daha üst düzey, örneğin OECD, kuruluşların konuya ilişkin uluslararası vergilendirme kurallarını oluşmasından geçmekte olduğu vurgulanmaktadır. 
 Dilek Eren ise Turizm sektöründe finansal teknolojilerin uygulanmasına değerlendirmelerde bulunmaktadır. Söz konusu değerlendirmeler 2016-2023 yılları arasında ilgili yazında yer alan verilere ve bilgilere dayandırılarak yapılan bir yazın taraması niteliğindedir. Çalışma özünde öncelikli olarak finansal teknolojilere ilişkin temel kavramsal açıklamalardan sonra turizm sektörüne yönelik bilgilendirmeleri takiben turizm sektöründe kullanılmakta olan finansal teknolojilere ilişkin tanımlayıcı bilgiler sunulmaktadır. Çalışma bağlamında öne çıkan kavramlar arasında Blokzincir Teknolojisi, Metaverse, Kripto para, Yapay zeka, Bulut Bilişim, Dijital Ödeme sistemleri gibi konular yer almaktadır. Haydar Özaydın ise son yıllarda popülerlik kazanmakta olan finansal teknolojilere ilişkin uygulamalardan olan FinTech uygulamalarının ve finansal teknoloji ürünlerine yönelik algı ve tutumların daha pozitif olması ve FinTechlerin yoğunlaşan rekabet ortamında benzerlerinden ayrışabilmeleri için halkla ilişkiler olgusundan yararlanmanın önemi ve rolü üzerinde yazın taraması ışığında değerlendirmeler yapmaktadır. Özellikle de FinTech sektöründe yatırımcılar ile şirketler arasındaki güven, uyum, müşteri memnuniyeti gibi konularda halkla ilişkilerin olası katkıları literatürdeki bilgiler ışığında yorumlanmaya çalışılarak sektörün geleceğine yönelik halkla ilişkilerin önemli bir potansiyele sahip olduğu vurgulanmaktadır. 
 Dijitalleşme, tarım sektöründe finansal teknolojilerin kullanılmasına olanak tanımıştır. Bu kitap çerçevesinde Bünyamin Göl ve Çiğdem Tarhan tarafından tarımsal finans teknolojilerinin (Agri-Fintech) tarım sektörüne etkisi konusu ele alınmaktadır. Geleneksel yöntemlerle üretim yapan çiftçilerin, finans kuruluşları tarafından riskli olarak görülerek finansmana erişimde zorluklar yaşamakta oldukları belirtilmektedir. Dijitalleşme ile finans kuruluşları, tarım verilerini kullanarak üretim tahminleri yapmış ve çiftçilere uygun finansal destek sunmaya başladıkları vurgulanmaktadır.
 Kitapta yer alan bölümlerdeki bilgiler ışığında dijital dönüşümün günümüz modern dünyasında ve özellikle de finans sektörü ile muhasebe ve vergilendirme uygulamaları açılarından son derece yüksek bir potansiyele sahip olduğu, çalışmalarda vurgu yapılan konuların başında gelmektedir. Ancak mevcut FinTech teknolojilerinin ilgili alanlarda kullanımının henüz emekleme aşamasında olduğu, ancak gelecekte çok daha ciddi boyutlarda etkisinin olmasının beklendiği de yapılan vurgulamalar arasındadır. Ancak bu olumlu etkinin hayata sokulabilmesinin ancak yapısal ve hukuki mevzuat düzenlemelerinin en kısa zamanda yapılması ve hayata geçirilmesine bağlı olduğu da önemle belirtilen hususlar arasındadır.
 Bu eserin hem akademik araştırmacılara hem de uygulamadaki profesyonellere ışık tutması ve konunun daha iyi anlaşılmasına katkı sağlayacağı umulmaktadır. Kitabın faydalı olması dileklerimizle…
 Prof. Dr. Remzi ALTUNIŞIK