Diabeł w operze. „Pajac” Tomasza Manna w kontekście „Fausta” Johanna Wolfganga Goethego

Abstract

Napisane w roku 1897 opowiadanie Pajac (Der Bajazzo) Tomasza Manna (1875-1955) porusza problem artysty, którego egzystencja stanowi punkt wyjścia do rozważań na temat związków sztuki z życiem. Bohaterem utworu jest młody człowiek, którego talent mimo upływu lat nie może się rozwinąć. Z jednej strony może być to spowodowane jego introwertyczną naturą, nie pozwalającą mu w pełni chłonąć świata jako istotnego dla aktu twórczego źródła bodźców, z drugiej strony natomiast sytuacja ta może być wynikiem rozdrobnienia jego talentu, rozpraszającego się pośród różnych dziedzin sztuki: muzyki, literatury i malarstwa. Ważną rolę w tekście Manna odgrywa scena, w której bohater, będący zarazem narratorem, udaje się na przedstawienie opery Małgorzata (Margarethe) Charlesa Gounoda (1818-1893), skomponowanej w 1859 roku do libretta Julesa Barbiera i Michela Carré, opartej na pisanej w latach 1797-1806 I części dramatu Faust (Faust) Johanna Wolfganga Goethego (1749-1832)-opery, której pierwotny tytuł brzmi Faust (Faust) por. Kański 2001, S. 150) i do której Mann wraca także w ostatnim rozdziale swojej powieści Czarodziejska góra (Der Zauberberg) (1924), por. Mann 1982, s. 369 i n., 393 i nn.) 1. Jest to epizod mało zauważalny, ponieważ bohater w czasie spektaklu operowego wykazuje zainteresowanie wyłącznie Anną Rainer, młodą kobietą, spotkaną wcześniej na spacerze. Jest to też moment o tyle godny uwagi, że nie mogący się wykrystalizować talent artystyczny bohatera w kontekście pojawiającego się na scenie operowej diabła nie świadczy o jego z trudem dojrzewającym artyzmie, lecz nasuwa przypuszczenie o jego wciąż na nowo potwierdzającym się dyletantyzmie por. Kurzke 1997, s. 58). Tak jak Faust w dramacie Goethego spotyka się z diabłem i staje z nim twarzą w twarz, dzięki czemu pokonuje niemożność pełnego poznania świata,