Development of a specialized evaluation instrument for the assessment of testamentary capacity in patients with dementia

Abstract

Εισαγωγή: Τις τρεις τελευταίες δεκαετίες, η αύξηση του γηράσκοντος πληθυσμού και του αριθμού των ασθενών με άνοια έχει οδηγήσει σε διεξαγωγή μελετών για την ικανότητα των μεγαλύτερων σε ηλικία ενηλίκων. Παρατηρούνται πολλές περιπτώσεις προσβολής διαθηκών λόγω έλλειψης ικανότητας σύνταξης διαθήκης, ειδικά σε περιπτώσεις άνοιας. Είναι συχνό για τους επαγγελματίες υγείας (κυρίως Νευρολόγο ή Ψυχίατρο) να καλούνται ως εκτιμητές να αναλάβουν το ρόλο του “gold standard” με την αξιολόγηση της ικανότητας ενός ατόμου να συντάξει αξιόπιστα τη διαθήκη του και να παράσχουν αποδείξεις στο Δικαστήριο σχετικά με περιπτώσεις προσβολής διαθηκών. Η ικανότητα σύνταξης διαθήκης είναι μία προχωρημένη νοητική διαδικασία η οποία είναι εξαρτώμενη τόσο από τις συνθήκες στις οποίες πραγματοποιείται όσο και από το εκάστοτε περιεχόμενο της. Ο διαθέτης με ανεπηρέαστη ικανότητα σύνταξης διαθήκης γνωρίζει την αξία της περιουσίας του και τους κληρονόμους του, δεν πάσχει από ψυχοπαθολογία που μπορεί να επηρεάσει την επαφή του με την πραγματικότητα (σχετικά με τη διάθεση της περιουσίας του), ενώ έχει ανεπηρέαστη πρόθεση/κρίση σχετικά με το πώς και σε ποιους επιθυμεί να διαθέσει τα περιουσιακά του στοιχεία. Η αξιολόγηση της ικανότητας σύνταξης διαθήκης είναι μία πολύπλοκη διαδικασία της κλινικής και νομικής πρακτικής για την οποία απαιτείται συνήθως ένας συνδυασμός μεθόδων, πχ. συνέντευξη, εκτίμηση ιατρικών φακέλων και χορήγηση διάφορων νευροψυχολογικών εργαλείων. Παρόλα αυτά, η διαδικασία αυτή είναι χρονοβόρα και εξαντλητική τόσο για τον ασθενή όσο και για τον εκτιμητή, ο οποίος συχνά χρειάζεται ένα σύντομο εξιδεικευμένο εργαλείο ώστε να προχωρήσει σε πιο εκτενή αξιολόγηση και πραγματογνωμοσύνη. Σκοπός: Στόχος της παρούσας μελέτης ήταν η δημιουργία ενός σύντομου, εξειδικευμένου εργαλείου για την αξιολόγηση της ικανότητας σύνταξης διαθήκης σε ασθενείς με άνοια, καθώς δεν έχει αναπτυχθεί έως τώρα κάποιο εξιδεικευμένο σύντομο εργαλείο για το σκοπό αυτό. Επίσης, έγινε εκτενής βιβλιογραφική ανασκόπηση σχετικά με τις ιατρικές, νομικές και νευροψυχολογικές πτυχές της ικανότητας σύνταξης διαθήκης, καθώς και των εργαλείων που χρησιμοποιούνται για την αξιολόγηση της ικανότητάς αυτής.Υλικό-Μέθοδοι: Αναπτύξαμε ένα εξιδεικευμένο εργαλείο σύντομο, αποτελούμενο από 4 μέρη που αξιολογούν τις κύριες λειτουργίες του ατόμου που απαιτούνται για την ικανότητα σύνταξης διαθήκης: μνήμη (προσανατολισμός, αυτοβιογραφική και ρεαλιστική αντίληψη των δικαιούχων/ωφελούμενων), έλλειψη οξείας ψυχοπαθολογίας, γνώση οικονομικών παραμέτρων (αξία καθημερινών προϊόντων και περιουσιακών στοιχείων, λογαριασμών) και πρόθεση/κρίση (βινιέτες/σενάρια, παράδειγμα θεωρίας του νου). Ονομάσαμε το νέο εργαλείο “TCAT” (Testamentary Capacity Assessment Tool – Εργαλείο αξιολόγησης ικανότητας σύνταξης διαθήκης). Για τον έλεγχο των ψυχομετρικών του ιδιοτήτων, εξετάσαμε 64 ασθενείς από το Ιατρείο Συμπεριφορικής Νευρολογίας και Νευροψυχολογίας της Β΄ Νευρολογικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Η εκτίμηση των ασθενών από τον Ειδικό Ψυχιατροδικαστή-Πραγματογνώμονα χρησιμοποιήθηκε ως το gold standard για την αξιολόγηση της ικανότητας σύνταξης διαθήκης.Αποτελέσματα: Από τους 64 συμμετέχοντες, οι 39 κρίθηκαν από τον Ειδικό ως ικανοί για σύνταξη διαθήκης, ενώ οι 25 ως μη ικανοί. Για τη συνολική κλίμακα του TCAT (μέγιστο σκορ το 48), ο καλύτερος συνδυασμός ευαισθησίας (82.6%) και ειδικότητας (100%) προέκυπτε από ένα cut-off score 32/33. Η Cronbach alpha ανάλυση κατέδειξε υψηλά επίπεδα εσωτερικής συνοχής για την κλίμακα (α=0.86), ενώ οι point-biserial συντελεστές συσχέτισης κατέδειξαν υψηλά επίπεδα criterion-related εγκυρότητας (rb=0.797, p<0.001). Συμπεράσματα: Η αξιολόγηση της ικανότητας σύνταξης διαθήκης είναι μία πολυδιάστατη διαδικασία όπου εμπλέκονται τόσο ο ιατρικός όσο και ο νομικός τομέας, ενώ απαιτείται συνεργασία για τον καθορισμό και εκτίμηση της ικανότητα σύνταξης διαθήκης. Το TCAT είναι μία αξιόπιστη, σύντομη μέθοδος για την εκτίμηση της ικανότητας σύνταξης διαθήκης, δεν απαιτεί ειδική εκπαίδευση για τη χορήγησή του και μπορεί να χρησιμοποιηθεί τόσο από ειδικούς όσο και από μη ειδικούς στην κλινική πρακτική, για να προβλέψει τη γνώμη του ειδικού ώστε ο ασθενής να παραπεμφθεί σε περαιτέρω εκτενή αξιολόγηση - πραγματογνωμοσύνη. Περαιτέρω έρευνα χρειάζεται ώστε να επιβεβαιώσει τα υποσχόμενα αποτέλεσματα της παρούσας μελέτης τόσο σε άλλες χώρες όσο και άλλους πληθυσμούς ασθενών.