Demarcacións, topónimos, papeis, memoria: sobre a división e o control do territorio na Galicia moderna

Abstract

Discurso lido no acto da súa recepción polo ilustrísimo señor don Pegerto Saavedra e resposta do excelentísimo señor don Ramón Villares. O solemne acto académico no que foron lidos os dous discursos recolleitos no presente volume celebrouse o 14 de setembro de 2013 no Paraninfo da Universidade de Santiago de Compostela.

Cando os monxes quixeron acabar cos foros: a conflitividade arredor da terra na época de frei Martin Sarmiento

“…Desde 1560 ata 1650-1660 os mosteiros ordenaron os seus arquivos (ou creáronos como oficina primordial de cada casa), fixeron inventarios e resumos de escrituras (tombos, que eran «a chave» do arquivo) e realizaron numerosos apeos, todo por mandado superior das congregacións. Non obstante, na segunda metade do xvii van deixando de realizar apeos, convencidos seguramente os monxes de que constituían operacións traballosas e de que os documentos resultantes andado o tempo perdían capacidade como proba de dominio, pois os cambios na paisaxe e a mencionada circulación continua das terras provocaban que no decorrer dunha xeración a fasquía do espazo agrario descrito nun mazo gardado con coidado no arquivo xa non existise (Saavedra 2013). Influíu tamén nese abandono, segundo ten sinalado José Luis Díaz-Castroverde, unha real cédula do Consello de Castela do 23 de xaneiro 1630, que facía máis complexos os trámites para conseguir a autorización para un apeo, ao ser precisa unha provisión do Consello ou da Real Audiencia, despois de que as Xuntas do Reino representasen en reunións de 1628 e 1629 que «también se han experimentado grandes daños en hacerse los apeos en este Reyno por jueces de abadengo y señoríos, dueños de las jurisdicciones, y con ocasión dellos se piden y sacan muchas haciendas injustas a los naturales, y ansí se suplica a su Magestad no se haga de aquí adelante si no es provisión del Consejo o de esta Audiencia y cometidas a jueces reales y no a otros de abadengo o señorío» (Díaz-Castroverde 2019: 101-103).…”