Covid-19 Bi̇yoterör Saldiri Olabi̇li̇r Mi̇?: Si̇stemati̇k Derleme

Abstract

Biyoterörizm, geçmişten günümüze kadar uzanan tarihi çok eskilere dayanan bir kavramdır. Literatürde birçok tanımı bulunan biyoterörizmin en net tanımı insan, hayvan ve bitkilerde hastalık veya ölüm oluşturmak maksadıyla mikroorganizmaların ya da toksinlerinin kullanılmasıdır. Bu doğrultuda bu çalışmanın amacı Aralık 2019 tarihinde Çin’in Wuhan kentinden tüm dünyaya hızlı bir şekilde yayılan Covid-19’un biyolojik saldırı olup olmadığını incelemektir. Bu amaçtan hareketle Covid-19’u biyoterörizm kapsamında inceleyen çalışmalar sistematik olarak incelenmiştir. Sistematik derleme niteliğinde olan bu çalışma, Aralık 2019 ile Nisan 2023 tarihleri arasında yayınlanan İngilizce makalelere dayanmaktadır. 1 Mayıs 2023-30 Mayıs 2023 tarihleri arasında, Web of Science, PubMed, Cochrane ve EBSCOhost elektronik veri tabanlarında “Bioterorism, Covid-19”, “Biological Weapon, Covid-19”, “Bioweapon, Covid-19”, “Biological Attack, Covid 19”, “Biological warfere, Covid 19”, “Biowarfere Covid 19” anahtar kelimeleri kullanarak taramalar yapılmıştır. İncelenen makalelerde, Covid-19’un biyoterör saldırı olduğunu ifade eden çalışmaların, daha çok klinik deneyler ve toplum görüşleri ile bulgularını destekledikleri görülürken, Covid-19’un biyoterör saldırı olmadığını ifade eden çalışmaların çoğunlukla komplo teorilerine vurgu yaptıkları görülmektedir. Bunun yanı sıra ayrıntılı çalışmaların yapılması gerektiğini ifade eden çalışmalar da vardır. Bu sistematik derlemede incelenen araştırmaların çoğunluğu, Covid-19'un bir biyoterör saldırı sonucu olmadığını ifade etmektedir. Ancak, koronavirüsün biyolojik bir saldırı olmadığı hipotezinin kanıtlanması için sağlık otoriteleri tarafından yapılmış daha fazla kapsamlı çalışmaya ihtiyaç olduğu düşünülmektedir.