Cinsiyetçiliği Azaltmaya Yönelik Müdahale Çalışmalarına İlişkin Eleştirel Bir Değerlendirme ve Bir Sınıflandırma Önerisi

Abstract

Toplumsal cinsiyet kalıp yargıları ve cinsiyetçilik, politika düzeyinde 60'lardan, sosyal psikoloji alanyazınında ise 70'lerden itibaren mesele haline getirilmiştir. Cinsiyetçiliğin pek çok sosyal psikolojik değişkenle olan ilişkileri ve yaşam doyumu, eğitim imkanları gibi pek çok yaşamsal konudaki etkileri uzun yıllardır çalışılıyor olsa da cinsiyetçiliği azaltmaya yönelik müdahale çalışmalarına bakıldığında alanyazının henüz bir uzlaşıya varamadığı görülmektedir. Bu çalışmanın temel amacı, alanyazında cinsiyetçiliğin etkilerinin halen sürdüğünü gösteren güncel çalışmaları ve müdahale çalışmalarını derlemenin yanı sıra, müdahale çalışmalarında gözlenen yöntemsel ve kuramsal kısıtlılıklara işaret ederek gelecek çalışmalar için yeni bir sınıflandırma modeli önermektir. Sınıflandırma modeline göre cinsiyetçiliği azaltmayı hedefleyen müdahale çalışmaları, (1) cinsiyet belirten bir uyaranın algılanması sürecine müdahale (2) cinsiyet bilgisinin (örtük veya açık bir şekilde) kişilik özellikleriyle (veya rollerle) ilişkilendirilmesi sürecine müdahale (3) (açık, gizil veya örtük) cinsiyetçi tutumlara müdahale ve (4) cinsiyetçi davranışlara müdahale olmak üzere dört temel boyutta ele alınabilir. Bu modelin temel amacı cinsiyetçiliği azaltmayı hedefleyen müdahale çalışmalarında gözlenen kavramsal dağınıklık, bulguların uyuşmazlığı ve düşük karşılaştırılabilirlik gibi sorunları en aza indirgemektir. Müdahale çalışmalarında bu modelin hesaba katılması, modelin öngördüğü boyutların hem tek tek hem de birbirleri ile geçişlilikleri çerçevesinde ele alınıp, elde edilen bulguların karşılaştırılabilirliğine katkı sağlayarak alanyazının birikimli ilerlemesine yardımcı olabilir. Ayrıca kullanılan müdahale tekniklerinin cinsiyetçiliğin farklı boyutlarında farklı örüntülerle etki göstermesine (örn., cinsiyetçiliğin bir boyutunda azalmaya, başka bir boyutunda ise artmaya sebep olması) yol açan potansiyel sebeplerin tespit edilmesi ve cinsiyetçi tutumlar ve davranışlar arasındaki karmaşık ilişkilerin anlaşılması kolaylaşabilir. Son olarak, önerilen dört boyutlu sınıflandırma modeli, cinsiyetçiliği konu alan kuramlar ve müdahale çalışmaları çerçevesinde yapılandırılarak tartışılmıştır.