Boso albo w przebraniu - o możliwościach wyrażania sprzeciwu w sztuce dawnej

Abstract

Sprzeciw wobec norm zwyczajowych lub narzucanych rozwiązań politycznych mógł w sztuce dawnej wyrażać na wiele sposobów. Małgorzata Wielogłowska w swym nagrobku z ok. 1564 r. w Czchowie prezentuje się w odświętnym ubiorze, w jakim damy wysokiego rodu udawały się np. do kościoła. Ale spod spódnicy wystają jej gołe stopy – występuje boso. W duchu pokory prowokacyjnie odrzuciła jeden ze obowiązujących znamion statusu społecznego. Niewiele późniejszy portret Piotra Krajewskiego z 1583 r. można uznać za świadectwo postawy odwrotnej. W tym przypadku wyrazem kontestacji nie jest odrzucenie ubioru lub jego ważnego fragmentu, ale wystąpienie w „kostiumie” – ubiorze wzorowanym na ówczesnych, moc- no orientalizujących strojach węgierskich. Takie ubiory zaczęły się pojawiać w Polsce w połowie XVI w., wówczas jednak można je uznać za wyraz ekstrawagancji. W dobie pierwszych królów elekcyjnych upowszechniły się wśród szlachty jako swoisty „mundur” – świadectwo niechęci do wpływów obyczajowych Zachodu. Niespełna 30 lat później, w początkach XVII w. ubiór taki stanie się „normą” – strojem narodowym, jedynym, jaki uznano za właściwy dla polskiej szlachty, wyraz postawy znamiennej dla rodzącego się wówczas sarmatyzmu.