Bi̇r Toponimi̇ Araştirmasi: Besni̇ (Adiyaman) İlçesi̇ Köy Adlarinin Coğrafi̇ Siniflandirmasi

Abstract

İnsanlık varoluşundan bu yana, mekana çeşitli niteliklerine göre isimler vermiştir. İnsanların çevresini tasnif etmek için kullandığı en temel özelliklerden birisi olan adlandırma sayesinde, bugün yeryüzündeki bir mekânı diğerinden ayırt etmek kolaylaşmaktadır. Anadolu'da yer adlarının verilişine dair kökenler incelendiğinde; geçmişten günümüze bölgede yaşamış ve yaşayan insanların kültürel yönlerinin yanısıra sahanın coğrafi yapısından vejetasyonu ve doğal kaynaklarına kadar pek çok işaret ortaya çıkmaktadır. Bu araştırmada Besni İlçesi'nde yer alan kırsal yerleşmelerin Toponimik olarak sınıflaması yapılmıştır. Bu sınıflamada beşeri ve fiziki coğrafya unsurları ön planda tutulmuştur. Besni 67 adet köyden oluşan bir ilçedir. Bu araştımada söz konusu kırsal yerleşmelerin büyük çoğunluğu, sosyolojisinden tarihine ve fiziki coğrafyasına kadar çeşitli doğal ve beşeri unsurlar göz önünde bulundurularak sınıflandırılmıştır. Araştırma sonuçlarına göre, Besni'de kırsal yerleşmelerin adlandırılmasında fiziki coğrafya unsurlarının önemli bir kaynak olduğu görülmektedir. Çalışma alanında akarsu aşındırması sonucunda, düzlük ovaların oluştuğu kısımlarda daha çok ulaşıma bağlı Dörtyol, Beşyol ve Yoldüzü gibi yerleşmelerin ön plana çıktığı görülürken, çalışma alanının daha dağlık kesimlerinde ise Sugözü, Pınarbaşı, Burunçayır ve Akpınar gibi derelerin kaynak kısmına atıf yapan yerleşme adlarının olduğu görülmektedir. Ayrıca Aşağı, Yukarı Söğütlü ve Çamlıca gibi kırsal yerleşme adlarının bitki örtüsüne göre, Çorak gibi yerleşmeler toprak özelliklerine, Çakıhüyük, Kızılhisar, Taşlıyazı, Ören gibi yerleşmeler tarihi ve arkeolojik yapısına göre, Payamca, Bereketli gibi köy adları ise tarıma bağlı olarak sınıflandırılmıştır.

Ordu İlindeki Mahalle Adlarının Doğal ve Kültürel Peyzaj Ögeleri Bağlamında İncelenmesi

“…Mahalle sayılarının ilçelere göre dağılımı Ordu ilindeki mahalle adlarının doğal ve kültürel peyzaj ögeleri bağlamında değerlendirilmesi amacıyla, ildeki tüm mahallelerin listesine İçişleri Bakanlığı'nın çevrimiçi olarak yayınladığı "Türkiye Mülki İdare Bölümleri Envanteri" üzerinden ulaşılmıştır (URL 1). Ardından mahalle adları, literatürdeki benzer çalışmalarda yapılan yer adı sınıflandırmalarından yola çıkılarak 3 sınıfa ayrılmıştır (Koca ve Yazıcı, 2011;Aliağaoğlu, 2013;Aliağaoğlu ve Uğur, 2018;Tekin ve Cantürk, 2019;Ekşi ve Türk, 2020;Özüpekçe ve Gümüş, 2020;Türkan, 2020). Bunlar; "doğal peyzaj ögesi içeren mahalle adları", "kültürel peyzaj ögesi içeren mahalle adları" ve "hem doğal hem kültürel peyzaj ögesi içeren mahalle adları" sınıflarıdır (Görsel 3).…”

“…İnsan ve çevre arasındaki dinamik ilişkinin bir ürünü olarak ifade edilen yer adları yani toponimler; bir yerin topoğrafyası, iklimi, flora ve faunası, doğal kaynakları gibi doğal ögeler ile dil, sosyolojik yapı, tarih, halkın uğraş alanları gibi kültürel ögeler hakkında önemli bilgiler sağlamaktadır (Yavuz ve Şenel, 2013;Yusifov ve Kerimov, 2017;Çildam, 2019). Türkiye'de yer adbilim çalışmaları 1920'lerden itibaren başlamış ve coğrafya, tarih, dilbilimi, sosyoloji, antropoloji gibi çok farklı disiplinlerden araştırmacı bu konulara eğilmiştir (Özüpekçe ve Gümüş, 2020). Yer adlarının sınıflandırılması konusunda farklı yerleşim birimleri özelinde çeşitli çalışmalar yapılmıştır.…”

“…Yer adlarının sınıflandırılması konusunda farklı yerleşim birimleri özelinde çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Cadde ve sokak adları (Aliağaoğlu ve Yiğit, 2013;Aliağaoğlu ve Uğur, 2018;Ekşi ve Türk, 2020), mahalle adları (Aliağaoğlu, 2013), köy adları (Özüpekçe ve Gümüş, 2020;Türkan, 2020) ve yayla oba adları (Tekin ve Cantürk, 2019) bu yerleşim birimlerine örnek olarak verilebilir. Peyzaj mimarlığı alanında ise yer adlarını inceleyen iki önemli çalışmaya rastlanmıştır.…”

Geographical evaluation of rural settlement names: The case of Bayramören (Çankırı) district

“…Genelde bir bölgenin, özelde bir yerin adının kaynağına ulaşılması ve deşifre edilmesi o bölgenin/yerin tarihsel, siyasal ve sosyokültürel niteliklerine de ışık tutan bilgiler sağlamaktadır (Güner vd., 2000;Özüpekçe & Gümüş, 2020;Uygur, 1967;Yıldırım, 2019). Toponimler sadece bir bölgenin doğal coğrafya yönlerini değil hatta ondan daha fazla oranda beşeri coğrafya özelliklerini aktaran bir işleve sahiptir.…”

Evaluation of Street Names in Ordu-Altinordu in the Context of Landscape Terms

“…Oluşumu uzun yıllar alan ve pek çok etken ile şekillenen yer adlarını sistematik bir şekilde inceleyen yeradbilim (kentlikadı/toponimi) (Şahin, 2013) bilimi, adbilim (onomastik) biliminin bir alt dalı olarak kabul edilmektedir (Yavuz ve Şenel, 2013;Alkan, 2017). Yeradbilim başta dil, tarih, coğrafya, sosyoloji ve antropoloji olmak üzere pek çok bilim dalından araştırmacının ilgi odağında olmuştur (Telli, 2018;Özüpekçe ve Gümüş, 2020). Yeradbilim incelenen alanın niteliğine göre farklı alt dallara ayrılmaktadır.…”