Bir Mezhebe Ait Fürû-i Fıkıh Eserinin Diğer Mezhepleri Temsil Problemi: El-Hidâye’nin Kitâbu’l-Büyû’ Örneği

Abstract

Hanefî mezhebinin en önemli kaynaklarından olan el-Hidâye şerhu Bidâyeti'l-mubtedi, zaman zaman diğer mezhep imamlarının görüşlerine yer vermiştir. Çalışmamız için esas aldığımız kitâbu'l-büyû' da, İmam Mâlik' e sadece bir yerde kısaca temas edilmiştir. İmam Şâfiî'ye yirmi yedi yerde, bazen kısaca temas edilmiş, bazen sadece görüşleri nakledilmiş, bazen de görüşlerinin dayanakları aktarılmıştır. Ahmed b. Hanbel' e ise hiç temas edilmemiştir. Bu yönüyle el-Hidâye' de Hanefî mezhebinin görüşleri, mezhep imamları arasında en fazla Şâfiî'nin görüşleriyle mukayeseli olarak ele alınmıştır. el-Hidâye' de yer verilen diğer mezhep imamlarının ve özellikle Şâfiî'nin görüşlerinin, ne derece bir sıhhatle işlendiği hususu önemlidir. Hanefî âlimleri, diğer mezhep imamlarının görüşlerinin eserde birkaç yerde sehven yanlış olarak yer aldığını kaydetmişlerdir. Kitapta, önemli görülen yerlerde Şâfiî'nin görüşü işlenmiştir. Şâfiî'nin görüşleri, yer yer Hanefî mezhep imamı ve onun öğrencilerinin görüşleriyle mutabık olmuştur. Şâfiî'nin görüşleri, büyük oranda sahih bir şekilde işlenmiştir. Kısmen muhtasar olduğu için detaya girilmemiş ve böylece Şâfiî'nin görüşlerindeki bir takım kayıtlar ve tafsilat işlenmemiştir. Aslında mukayyed olan görüşleri, el-Hidâye' de mutlak olarak ele alınmış ve bu yönüyle de eser, Şâfiî'nin görüşlerini temsil salahiyetinden uzak kalmıştır.

Şafi̇î Mezhebi̇ni̇n Temel Kavramlarindan “Kavl” Ve İlgi̇li̇ Istilahlarin Kullanimi Ve İşlevi̇

“…Bunun mukabili olarak, tercih sebeplerinden biri tarafından desteklenen manasında er-râcih ‫اﺟﺢ(‬ ‫)اﻟﺮ‬ ıstılahı kullanılmıştır. Her ne kadar Nevevî'nin bu ıstılaha başvurmadığı ifade edilmiş olsa da, 82 er-Ravża' daki tercihlerine bakıldığında bunun doğru olmadığı ve onun da bu ıstılaha başvurduğu, ancak daha çok vecihler arasındaki ihtilaf durumunda müracaat ettiği söylenebilir. 83 Daha önce Gazzâlî ve Rafiî'nin 84 sonra da Nevevî'nin kullandığı ıstılahlardan biri de el-akvâ ‫)اﻷﻗﻮي(‬ ıstılahı olup, ihtilaf durumundaki kavil veya vecihlerden "anlam bakımından daha kuvvetli olan kavil 85 veya vecih 86 " manasında kullanılmıştır.…”