Bir Cemaatin Yakın Tarihi: Omorfo Müslümanları

Abstract

1975’te Güzelyurt ismini alan tarihi Omorfo Kasabası, Kıbrıs’ta Rum nüfusunun fazla olduğu güzide yerleşim yerlerindendi. Kıbrıs Barış Harekâtı akabinde Omorfolu Rumlar güneye göç etmiş, onlardan boşalan bu kasaba Limasol ve Baf başta olmak üzere güneyde bulunan birçok köyden gelen Kıbrıslı Türklere yeni bir yaşam sahası teşkil etmiştir. Nitekim harekattan hemen önce burada 7.000-8.000 kişilik bir Rum nüfusuna karşın az sayıda Türk vardı. Fakat 1975’te bu durum tam tersine dönmüştür. Omorfo’nun yakın tarihine ait bu göç hadisesi, 1974’ten önce kasabanın Müslüman cemaatini teşkil eden gerçek Omorfoluların unutulmasına, kasabada Kıbrıslı Türk bulunmadığı yanılgısının büyümesine sebep olmuştur. Halbuki Osmanlı Dönemi’nden beri kalabalık Rum nüfusuna karşı sınırlı sayıda da olsa burada Müslümanlar ikamet etmekteydi. Bahçecilik ve tarımla meşgul olan Müslümanların kasaba dinamikleri içerisindeki yeri ise nüfuslarının aksine önemli seviyelerdeydi. İstanbul’da ikamet etseler de bazı Müslümanlar Omorfo arazisinin önemli bir kısmını çiftlik olarak tasarruflarında bulundurmakta, bölgedeki Rum ahali bu çiftliklerde çalışan olarak yaşamaktaydı. Şüphesiz bu durum kasabanın Müslüman cemaatine önemli bir güvence oluşturduğu gibi ekonomik faaliyetlerinde de bazı avantajlar sağlamıştı. Osmanlı toprak rejiminin mirası olarak 19. yüzyılın ikinci yarısında ve hatta 20. yüzyılda devam eden bu arazi hukuku, Kıbrıs adasındaki diğer örneklerin de araştırılması merakını teşvik etmektedir. Nitekim kalabalık bir Rum nüfusu içerisinde yaşamayı tercih eden Omorfo Müslümanlarının kasabadaki varlığı, bu araştırmada ortaya konan bazı tespitlere göre tam da bu arazi hukuku ve çiftlik işletmeleriyle ilişkili görünmektedir. Sayıları oldukça az olan Omorfo Müslümanları ibadet ve eğitim alanındaki önemli ihtiyaçlarını birkaç küçük vakıf ve Osmanlı Maarif Nezareti’nin idaresindeki ilköğretim kurumuyla karşılamıştı. 19. yüzyılın ikinci yarısına ait arşiv kayıtlarına göre, küçük vakıf gelirleri bulunan bir Omorfo Camii ile masrafları merkezi hükümetten karşılanan Omorfo İbtidai Mektebi faaldi. Bunlar Müslümanların kasabadaki yegâne cemaat kurumlarıydı. İngiliz idaresi döneminde faaliyetlerini sürdüren bu kurumlar yaklaşık bir asırlık vazifelerini 1963 yılındaki toplumlar arası çatışmalar sonucunda Müslümanların kasabayı terk etmesine kadar devam ettirmişti. 1974 öncesinde Omorfo’da yaşayan Müslüman cemaatinin ayrıntılarının tespit edilerek literatüre kazandırılması düşünülen bu çalışmada; 19. yüzyılda gerçekleştirilen nüfus-emlâk sayımları ışığında, Omorfolu Müslümanların demografik ve sosyo-ekonomik durumları ortaya konmuştur. Akabinde, İngiliz döneminde kasaba Müslümanlarının nüfus, din ve eğitim bakımından genel özellikleri incelenmiş, 1963 olaylarına kadar kasabada yaşamaya devam eden Omorfolular hakkında bilgi verilmiştir. Bunun için The Cyprus Gazette kayıtları başta olmak üzere araştırmada konu edilen bazı önemli cemaat mensuplarının akrabaları ve kasabanın eski Müslüman sakinleriyle mülakatlar gerçekleştirilmiştir. Bu sayede Rum Kasabası olarak bilinen ve sürekli gündemde olan Omorfo’nun unutulan tarihine, Kıbrıslı Türklerin buradaki tarihi varlığına dikkat çekilmiştir. Çalışmanın, Kıbrıs’ın farklı bölgelerine dair benzer araştırmalara örnek teşkil etmesi amaçlanmaktadır.