Arts/Working Arts in Ikhwan al-Safa’s (Brethren of Purity) Treatises

Abstract

İhvân-ı Safâ Risalelerinde Sanatlar/Ameli Sanatlar |127| bilimname 46, 2021/3  BY-NC-ND 4.0 olmuştur. 3 Sanatın ortak bir özelliği vardır ki, o da daha çok göze, kulağa seslenmesidir. Fakat buradaki göz ve kulak fizyolojik-psikolojik birer duyu organı değil, anlamayı, görmeyi, düşünmeyi harekete getiren ve bütün insan yetenekleriyle birlikte çalışan organlardır. 4 Zanaat ise belli teknikleri olan ve çoğunlukla alet kullanılarak, hayatı idame ettirmek için yapılan mesleklere tekabül etmektedir. Daha çok teknik yeteneğe ve el ustalığına dayanan üretim biçimi olarak zanaat, usta-çırak ilişkisiyle kuşaktan kuşağa aktarılan yapısı ve toplum yararını gözetmesi yönüyle her dönemde ihtiyaç duyulan en temel alanı ifade etmektedir.Bu çalışma ile felsefeyi kendilerine araştırma alanı olarak belirlemiş İhvân-ı Safâ topluluğunun kısa bir tanıtımı yapıldıktan sonra, sanat ve zanaat hakkındaki düşünceleri kendi metinlerinden hareketle ortaya konulacaktır. İhvân-ı Safâ'nın Sanat ile zanaat ayrımının yapılmadığı bir dönemde bu kavramlar ile neyi kastettiği, her iki kavramın nasıl birbiri yerine kullanıldığı, sanatların/zanaatların ortaya çıkmasını sağlayan sebeplerin neler olduğu, zanaatların birbirlerinden üstün olup-olmadıkları, hangi maksatlarla zanaat yapıldığı şeklindeki sorular, zanaatlarda kullanılan alet-edevat ve araçlar ile işlevleri göz önünde bulundurularak araştırılacaktır. A. İhvân-ı Safâ ve RisaleleriKendilerini İhvân-ı Safâ, saf kimseler ve değerli arkadaşlar 5 olarak tanımlayan topluluğun hayatı son derece dikkat çekici ve sırlarla dolu olup onlarla ilgili bazı noktalar hala tam olarak aydınlatılabilmiş değildir. 6İhvân-ı Safâ'nın hicri IV. Yüzyılda İslâm coğrafyasında yaklaşık bir asırlık zaman diliminde varlığını koruyarak felsefî, ilmî, kültürel çalışmalar 3

Müziği Konumlandıran Felsefe Algısından Felsefeye Çığır Açan Bir Müzik Anlayışına

“…Müzik sanatının filozofların bilgisi ile ortaya koyulduğunu ve insanların müziği onlardan öğrendiklerini düşünen İhvân-ı Safâ'ya göre müziğin dini ritüellerde kullanımının amacı, kalplerin incelmesi (rikkat), nefislerin itaatini ve huzurunu sağlamak, Allah'ın emir ve yasaklarına boyun eğmenin ve günahlardan tövbekâr olmanın ve Allah'a dönmenin sağlanmasıdır. 29 Bununla birlikte Pisagorculardan ilhamla varlığın aslını sayılara göre düşünen ve felsefelerini buna göre geliştiren İhvân-ı Safâ, musikiye matematik bölümünde yer vermekle kalmamış, tıpkı Yunan ve İskenderiye filozofları gibi melodi ve ritimlerle gök cisimlerinin hareketleri arasında ilişki kurmuşlardır. 30 Böylece Pisagor'dan sonra İhvan-ı Safâ için de müziğin dikey düşünme kategorisi içerisinde ele alındığı dile getirilebilir.…”

“…Yine İhvan-ı Safa'nın düşüncesinde müziğin biri nefislerin zevklenmesine, ruhların neşelenmesine, dinleyicilerin mutlu olmasına yarayan ve böylelikle de ebedi yaşamı, yüce işlere özlem duymayı, dünyaya değer vermemeyi, cömertliği, üstün cevherleri müşahede etmeyi sağlayan yüce amaçlara dönük bir yüzü, diğeri ise bedensel şehvetlere ve doğal lezzetlere boyun eğen ve yüce işlerin talebi dışında amaçlarla müziği kullanan gafil nefisler ve dalgın ruhlara dönük yüzü olmak üzere ikili ve paradoksal bir görünüm kazandığı söylenebilir. 31 Bu yönüyle İhvân-ı Safâ'nın müzik anlayışının Platon'un Devlet'inde ortaya koyduğu politik kaygıdan kısmen farklı şekilde dünyevî-uhrevî ayrımı ekseninde şekillendiği söylenebilir. Kindî'nin müziğe dair görüşlerinin de benzer şekilde Pisagor'un felsefesinden oldukça etkilendiği söylenebilir.…”