Antik Dönem İskenderiye Okulu'nun Fikri Bileşenleri: Antik Mısır Dini ve Hermetizm

Abstract

M.Ö. 332’de Büyük İskender tarafından fethedilen ve sonrasında Ptolemaios Hanedanı’nın yönetimi altında Mısır’ın başkenti olarak önem kazanan İskenderiye, kültür, bilim, ticaret ve eğitim açısından dikkate değer bir merkez haline gelmiştir. Bu dönemin dikkat çekici gelişmelerinden biri, bu şehirle bilinen İskenderiye Okulu’nun kurulmasıdır. İskenderiye şehrinin zengin kültürel ve bilimsel atmosferinin bir yansıması olarak ortaya çıkan İskenderiye Okulu, şehirde yaşayan neredeyse bütün kesimlerin ortak bir kültürel değeri hâline gelmiş ve farklı düşünce çevrelerine hizmet eden bir kurum olma vasfı kazanmıştır. Şehirdeki çeşitli etnik, dinî ve felsefi grupların, İskenderiye Okulu’nun gelişimine katkıda bulunduğu, ancak bu etkilerin çeşitlilik gösterdiği belirtilmektedir. Bu çalışma, Büyük İskender sonrası dikkate değer bir kültür, bilim ve eğitim merkezi haline gelen İskenderiye ve bu şehirde kurulan İskenderiye Okulu’nun fikri yapısını şekillendiren temel akımlardan olan antik Mısır dini ve Hermetizm üzerine yoğunlaşmaktadır. İskenderiye’nin çeşitli etnik, dinî ve felsefi grupların katkılarıyla bu iki akımın okulun düşünce yapısında nasıl belirleyici bir rol oynadığı ve okulun Helenistik düşünceyle olan bağının nasıl güçlendirildiği merak konusudur. İskenderiye Okulu’nun üzerinde kayda değer etkiler bırakan antik Mısır dininin, felsefe, bilim ve edebiyat alanlarında önemli bir tesire sahip olan Hermetizm’in, okulun yüzyıllar boyunca sürdürdüğü özgün karakterin temelini oluşturduğu düşünülmektedir. Bu çalışma, antik Mısır dininin ve Hermetizm’in İskenderiye Okulu’na nasıl ve hangi yollarla katkıda bulunduklarını ele alarak, okulun fikri mirasının daha iyi anlaşılmasını ve antik dünya tarihindeki kültürel ve felsefi etkileşimlerin geniş bir perspektiften değerlendirilmesini sağlamayı amaçlamaktadır. Antik Mısır dininin ve Hermetik metinlerin, İskenderiye Okulu’nun politeistik yapısı ve Helenizm ile olan ilişkisi, İskenderiye’deki dinî, etnik ve kültürel çeşitliliğe uygun biçimde antik dönemde çeşitli topluluklar tarafından model olarak alınmasını sağlamıştır. İskenderiye Okulu’nu bir örnek olarak benimseyen Hıristiyan düşünürlerin, erken dönemlerde antik Mısır’ın pagan inançlarına ve Hermetik metinlere hâkim oldukları düşünülmektedir. Bu durum, erken Hıristiyanlık teolojisinin yorumlanmasında kritik öneme sahip ipuçları sağlamaktadır. Bu kapsamda, antik Mısır’ın pagan inançları ve Hermetik metinlerin, İskenderiye Okulu’nun politeist yapısı ve Helenizm ile ilişkisi yanı sıra Hıristiyanlık doktrinlerine etkileri incelenecektir. Bu, okulun bilim, felsefe ve edebiyat alanlarında merkezi bir rol oynamasının yanı sıra, inançlar ve felsefi akımlar arasındaki etkileşimleri açığa çıkarması açısından da önemlidir. Bu bağlamda araştırmamızda, antik Mısır dininin ve Hermetizm’in, İskenderiye Okulu’nun düşünsel yapısını şekillendirmekle kalmayıp, İskenderiye Hıristiyanlarını da düşünsel anlamda beslediği düşüncesine yer verilecektir. Ancak buradaki temel problem, bu etkileşimin nasıl ve hangi yollarla meydana geldiği yönündedir. Dolayısıyla çalışma, özellikle Hermetik metinlerin ve antik Mısır’ın dinî öğretilerinin, İskenderiye’de Hıristiyan düşüncenin şekillenmesinde nasıl bir rol oynadığı, Hıristiyan doktrinlerine nasıl etki ettiği ve bu sürecin dinamiklerinin nasıl işlediği üzerinde duracaktır. Çalışma, bu etkileşimlerin nasıl ve hangi yollarla meydana geldiğine dair bir perspektif sunmayı amaçlayarak, söz konusu süreçlerin daha iyi anlaşılmasını hedeflemektedir. Bu çalışmada, betimsel ve analitik yöntemler işlevsel bir şekilde kullanılmaya çalışılmıştır.