Türkiye’nin Meyve ve Sebze İhracatı: Bir Çekim Modeli Uygulaması

Abstract

GirişMeyve ve sebze üretimi, tarım ürünleri sektöründe ekonomik anlamda oldukça önemli bir yere sahiptir. Meyve ve sebze üretiminde birim alandan elde edilen gelir, diğer tarım ürün gruplarına göre daha fazla olmasından dolayı ülke ekonomilerine diğer tarım ürünlerine oranla daha fazla katkı sağlamaktadır. Ayrıca, meyve ve sebze üretimi bir yandan sanayiye hammadde girdisi sağlarken diğer yandan da ihracat yoluyla ülkeye döviz kazandırmaktadır. Bu nedenlerle son yıllarda meyve ve sebze sektörüne yönelik yapılan akademik çalışmalar hızla artmaktadır.Türkiye sahip olduğu iklim ve toprak özellikleriyle meyve ve sebze üretimine oldukça uygun bir ülkedir. Dünyada üretimi yapılan 150'ye yakın meyve ve sebze türünün yarıdan fazlası Türkiye'de ekonomik olarak üretilebilmektedir. Uygun iklim ve topoğrafik yapısı nedeniyle Türkiye'de birçok meyve ve sebze çeşidi, hemen hemen her mevsimde ve birçok farklı bölgede yetiştirilebilmektedir. Bu özellikleriyle Türkiye meyve ve sebze üretiminde ve ihracatında diğer ülkeler karşısında oldukça avantajlı bir konuma sahiptir. Bu avantajlı konumuna rağmen, üretiminin büyük bir çoğunluğu farklı sebeplerden dolayı dış ticarete kanalize edilememektedir. Türkiye'nin meyve ve sebze üretim miktarına göre ihracat miktarının çok düşük olmasının başlıca nedenleri; ihracata konu olan meyve ve sebze çeşitlerinin uluslararası piyasaların standartlarına uygun olmayışı, üretimden tüketime devam eden süreç içerisinde miktar ve kalite kayıplarının oldukça yüksek olması ve üreticilerden kaynaklanan sorunlar olarak gösterilebilir. Bu veya buna benzer nedenlerden dolayı Türkiye'nin toplam meyve ve sebze üretimin yaklaşık %5'i ihraç edilebilmekte olup geri kalan %95'lik kısım iç piyasalarda tüketilmektedir (AKİB, 2015). Bu bağlamda Türkiye'nin ihracatında önemli bir gelir kalemi oluşturabilecek potansiyele sahip olan bu sektörünün ihracat performansının araştırılması gerekmektedir. Bu nedenle çalışmada Türkiye'nin meyve ve sebze ihracatını etkileyen faktörler çekim modeli ile tahmini yapılmıştır.Çalışmanın literatüre bir kaç noktada katkı sağlaması beklenilmektedir. Birincisi, meyve ve sebze ihracatının ele alındığı çalışma sayısı oldukça sınırlıdır. İkincisi, Türkiye'nin tarım ürünleri ihracatı ile ilgili çalışmalar da dahil olmak üzere veri seti açısından en geniş panel veri seti ile tahmin yapılmış olmasıdır. Üçüncüsü, önceki yapılan çalışmalardan farklı olarak bağımlı değişkenin nicel olarak düşük rakamlara sahip olması nedeniyle ortaya çıkabilecek sorunlarda tutarlı tahminler yapan ve çekim modellerinin logaritmik formundan kaynaklı değişen varyansı dikkate alan gelişmiş bir yaklaşım olan PPML kullanılmasıdır. Dördüncüsü, küresel ekonomik ve siyasi konjonktür dikkate alınarak oluşturulan kukla değişkenlerin kullanılmasıdır.Türkiye'nin 63 ülkeye (Ek.1) yaptığı meyve ve sebze ihracatına ait verilerin ekonometrik olarak test edildiği bu çalışma bundan sonra şu sıra ile devam etmektedir. Çalışmanın ikinci bölümünde daha önce yapılmış çalışmalara ilişkin

Determinants of dried fruit products sector export: A gravity model for Türkiye

“…In econometric studies, the panel gravity model is estimated with the Least Squares (LS) method by taking the logarithm of the series. Due to the use of the LS method, the error term is assumed to have constant variance (Kaplan 2016). However, Westerlund and Wilhelmsson (2011) showed in their study that this assumption is not always true and highlighted that the traditional fixed effects estimator is biased in this case.…”

“…The empirical literature on agricultural products also confirms these findings. (Erdem and Nazlioglu 2008;Atif et al 2017;Kaplan 2016;Işın 2017;Sapa ve Droždz 2019;Arı ve Sayar 2020). However, the studies conducted have also reached findings indicating that distance does not have an impact on agricultural product exports (Atici and Guloglu 2006;Potelwa et al 2016), or that an increase in per capita income of the partner country reduces exports (Abdullahi et al 2022).…”

Factors Affecting Türkiye's Foreign Trade in Fruits: A Gravity Model Approach

“…Meyvecilik alanında çekim modeli kullanılarak dış ticareti etkileyen fakto rlerin tespitine yo nelik yapılan çalışmalar farklı şekillerde karşımıza çıkmaktadır. O rneğ in Atici ve Guloğlu (2006), Kaplan (2016) Çalışmanın ikinci bo lu mu nde amaca ulaşmak için kullanılan veriler ve yo ntemler açıklanmıştır. Bulğuların verildiğ i u çu ncu bo lu mde oluşturulan do rt farklı çekim modeline ait sonuçlar verilmiş ve yorumlanmıştır.…”

Factors Affecting Figs Export: Aydin Example

“…Yazar çalışmasının sonunda; Türkiye'de incirin iç tüketiminin artırılmasının gerektiğini, dış pazarlarda tanıtım faaliyetlerine ağırlık verilmesinin yararlı olacağını, özellikle kuru incirde görülen alfatoksin miktarının azaltılmasını yollarının bulunması gerektiğini belirtmiştir. Kaplan (2016), Türkiye'nin 2004-2014 dönemi yaş meyve ve sebze ihracatını etkileyen faktörleri PPML yöntemiyle incelediği çalışmada; Türkiye'nin yaş meyve ve sebze ihracatını, ihracatın yapıldığı ülkelerin ekonomik büyüklükleri, kişi başına düşen milli gelirleri ve Türkiye ile sınır komşusu olmalarının pozitif, ülkelerin uzaklığının, 2008 küresel ekonomik krizi ve 2010 Arap Baharı olaylarının negatif etkilediğini tespit etmiştir. Birol (2016), Türkiye'nin kuru incir ihracatını incelediği çalışmasında; kuru incirlerde görülen alfatoksin maddesinin incir ihracatının önündeki en önemli engellerden biri olduğunu ifade etmiştir.…”